У с л у б и й қ Ў л л а н м а

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ

“БИНО ВА ИНШООТЛАР ҚУРИЛИШИ” ФАКУЛЬТЕТИ

“ҚУРИЛИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ ВА ТАШКИЛИЁТИ”

К А Ф Е Д Р А С И

“ҚУРИЛИШ ЖАРАЁНЛАРИ ТЕХНОЛОГИЯСИ”
фанидан курс ишини бажариш учун


У С Л У Б И Й Қ Ў Л Л А Н М А
“Бир чўмичли экскаваторлар билан ҳандақларни қазиш технологияси”

“Бино ва иншоотлар қурилиши” (5580200),

“Касб-хунар таълими”(5140900),
“Иқтисодиёт”(5340100) ва “Менежмент”(5340200) таълими
йўналишлари учун
(кундузги ва сиртқи таълим талабалари учун)

ТОШКЕНТ - 2 0 1 3 й.

Тузувчилар: т.ф.н., доц. Бозорбоев Н.,

т.ф.н., доц. Норов Р.А.
и.ф.н., доц. Расулов В.,
т.ф.н., доц.Юсупов Х.И.
катта ўқит. Хушназаров Б.Т.
ассистент Бозорбоев Ф.

Тақризчи: т.ф.н.,доц.Хусанхўжаев Ў.

Бир чўмичли экскаваторлар билан ҳандақларни қазиш технологияси. Курс лойиҳасини ва малакавий битирув иши бўлимини бажариш учун услубий қўлланма.

(Тузувчилар; Бозорбоев Н., Норов Р.А., Расулов В., Юсупов Х.И., Хушназаров Б.Т., Бозорбоев Ф., ТАҚИ, Тошкент, 2011 й. -49 бет).

© Тошкент архитектура қурилиш институти ўқув-услубий кенгаши қарорига биноан чоп этилмоқда.

БИР ЧЎМИЧЛИ ЭКСКВАТОРЛАР БИЛАН ҲАНДАҚЛАРНИ ҚАЗИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ

Лойиҳанинг вазифаси ва мақсади

Курс лойиҳасини бажаришдан мақсад талабаларни “Қурилиш ишлаб чиқариши технологияси” фанини ўқиб ўрганиш давомида олган назарий билимини амалий жиҳатдан мустаҳкамлаб олишдир. Курс лойиҳасини бажариш давомида талабалар фойдаланаётган меъёрий хужжат ва маълумотномалар билан ишлаш илмини эгаллашади.

Лойиҳада қўлланиладиган машина ва механизмлар, ишлаб чиқариш усуллари илғор бўлиб, қурилиш индустрияси талабларига жавоб берадиган, иш унумдорлигини ошишини таъминлайдиган, ишни муддати ва қийматини қисқаришига имкон берадиган даражада бўлиши керак.

Курс лойиҳасининг мазмуни.

Курс лойиҳасининг ҳажми, стандарт А-I форматдаги бир оқ ватман қоғоз варағига чизиладиган чизма ва қўлёзма ҳолда ёзув қоғозининг (ўлчови 210х288) стандарт варақларига ёзиладиган ва тахминан 25-30 саҳифали тушунтириш хатидан иборат.

I. Тушунтириш хатида:

1. Ер ишларининг ҳажми ҳисобланади;
2. Бир нечта вариантларда техникавий-иқтисодий солиштириш асосида, экскаватор ва тупроқни ташиш учун ўзи тўкар машиналар танланади;
3. Экскаваторни қазиш ўрни ҳисобланади;
4. Меҳнат харажатлари калькуляцияси ҳамда унинг асосида ер қазиш ишлари учун тақвимий график тузилади;
5. Лойиҳани техникавий-иқтисодий кўрсаткичлари аниқланади;
6. Экскаватор ишлари учун наряд-топшириқ тузилади;
7. Техника ҳавфсизлиги бўйича тадбирлар тайёрланади.
Тушунтириш хати охирида фойдаланилган адабиётлар рўйхати берилади.

II. Лойиҳани чизма тасвир қисмида:

1. Экскаватор қазийдиган йўл ўқи ўтказилган ҳандақда ер қазиш ишлари тасвирини тархи ва ҳандақ бўйича қирқими;
2. Экскаватор қазиш ўрнини тарҳи ва қирқими;
3. Ўзи тўкар машиналарнинг ҳаракатланиши графиги;
4. Ер қазиш ишларини тақвимий графиги;
5. Ҳандақ остини бульдозер ёрдамида тозалаш ва тупроқни қайта тўкишни тарх-тасвири;
6. Моддий-техникавий воситаларни қайдномаси;
7. Лойиҳанинг техникавий-иқтисодий кўрсаткичлари;
8. Техника хавфсизлиги ва ер қазиш ишлари учун қисқача кўрсатмалар.
Курс лойиҳасини бажариш учун намунавий мисол:

Топшириқ:

Қуйидаги бошланғич маълумотларга асосан ҳандақни бир чўмичли экскаватор билан қазиш:

1. Ҳандақни ўлчамлари: туби бўйича узунлиги - d = 50 м, эни – с = 30м ва чуқурлиги Н =3м (1-расмга қаранг).

2. Тупроқ(грунт) - юмшоқ лёсс.
3. Ортиқча тупроқ, ҳандақ ичидан 3 км масофага транспорт ёрдамида олиб бориб тўкилади.
4. Машиналарни ўртача ҳаракат тезлиги - 17 км/соат.
5. Ер қазиш ишлари муддати - 30 смена.

Лойиҳа ечими.

Тупроқнинг физик-механикавий хоссаларини аниқлаймиз.
I-жадвалда берилган маълумотларга биноан юмшоқ лёсс учун:
1. Бошланғич юмшатилиш коэффициенти К_бошл.=1,2;
2. Қолдиқ юмшатилиш коэффициенти К_қолд.=1,03;
3. Йўл қўйилган қиялик тиккалиги 1: 0,75 (ҳандақ ён деворларни сунъий мустаҳкамланмаган ҳолатида).

I. Ер ишлари ҳажмини ҳисоблаш.

1. Ҳандақ ҳажми қуйидаги формула бўйича аниқланади:

бу ерда: Н =3м – ҳандақ чуқурлиги;
с=30м – ҳандақни эни;
d=50м – ҳандақни узунлиги;
Ҳандақни юқори юза ўлчамларини (“а” ва “в”) топиш

2. Бўлажак бинонинг ҳажмини умумий ҳандақдаги тупроқни 80% деб қабул қиламиз, яъни .
3. Қурилиш майдонида ўйиқларни қайта тўлдириш учун қолдириладиган тупроқни ҳажми.
4. Ҳандақга кириш учун тушиш йўли қиялиги 1:10 (m^’=10) нисбат билан қабул қилинади.

Тупроқларнинг физик-механикавий хоссалари.

1-жадвал

№	Тупроқлар	Солиштир. оғирлик,м^3.	К бош.	К қолд.	Тупроқнинг гуруҳи			Ҳархил чуқурликдаги қияликларни тиклаш, м.
					Экск. учун	Бульд. учун	1,5 гача		1,5-3 гача	3 ва ундан ортиқ
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.	Ёғлиқ тупроқ Карбонли тупроқ Оғир тупроқ Юмшоқ лёсс Қотган лёсс Енгил соғ тупроқ Оғир соғ тупроқ Қумлоқ Юмшоқ қора тупроқ Қотган қора тупроқ Шағал-майда тош.	1,8 1,95 2,0 1,6 1,8 1,75 1,75 1,65 1,3 1,2 1,75	1,27 1,3 1,3 1,2 1,27 1,27 1,45 1,45 1,25 1,25 1,18	1,055 1,075 1,075 1,045 1,055 1,045 1,065 1,04 1,065 1,065 1,065	II III IV I V I II I I II I	III III III I III I II II I II II	1:0 1:0 1:0 1:0,25 1:0 1:0 1:0,25 1:0,25 1:0,25 1:0,25 1:0,5		1:0,25 1:0,25 1:0,25 1:0,5 1:0,5 1:0,5 1:0,5 1:0,67 1:0,5 1:0,5 1:1	1:0,5 1:0,5 1:0,5 1:0,75 1:0,5 1:0,75 1:0,75 1:0,85 1:0,75 1:0,75 1:1

5. Тушиш йўли қиялигидаги тупроқ ҳажми:

6. Тушиш йўли қиялигига қайта тушириш учун қолдириладиган тупроқ ҳажми:
7. Қурилиш майдонидан олиб чиқиладиган тупроқнинг ҳажми

8. Қурилиш майдонида қолдирилган тупроқ ҳажми: