U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Kiritish/chiqarishni xotirada tasvirlanishi 
Har bir kontrollerda bir nechta registrlar bor, ularning yordami 
bilan markaziy protsessorga murojaat qilish mumkin. Ushbu 
registrlarga yozish orqali operatsion tizim qurilmaga ma’lumotlarni 
taqdim etish, ma’lumotlarni olish, yoqish, o‘chirish yoki boshqa 
amallarni bajarishni buyurishi mumkin. Ushbu registrlardagi 
ma’lumotlarni o‘qib, operatsion tizim qurilmaning joriy holati, yangi 
buyruqni qabul qilishga tayyor yoki yo‘qligini bilib olishi mumkin. 
Ko‘plab 
qurilmalarda 
boshqaruv 
registrlaridan 
tashqari, 
operatsion tizim ma’lumotlarni o‘qishi va yozishi uchun ma’lumotlar 
buferi mavjud. Masalan, kompyuterlarning ekranda piksellarni 
ko‘rsatadigan eng keng tarqalgan usuli bu video xotira. Buni video 
xotira o‘zining buferida (ma’lumotlar tasviri yoziladigan operatsion 
tizim dasturi) taqdim etadi. Protsessor boshqaruv registri va qurilma 
ma’lumotlar buferi bilan birgalikda ishlashining ikki xil yo‘li mavjud. 
Birinchisi har bir registr kiritish/chiqarish portiga - 8 yoki 16 razryadli 
sonlarni berish taklif etiladi. IN REG, PORT kabi maxsus K/Ch 
buyruqlaridan foydalanib, markaziy protsessor PORT boshqaruv 
registridan ma’lumotlarni o‘qiy oladi va natijani REG registrida 
saqlaydi. Xuddi shunday, OUT PORT, REG buyrug‘i yordamida 
markaziy protsessor o‘zining REG registrini PORT boshqaruv 
registriga yozishi mumkin. 
Masalan: 
IN REG, PORT 
Boshqaruv registr PORT qurilmasida protsessor REG registri 
quyidagi buyruqlar yozuvini o‘z ichiga oladi: 

---

134 
OUT PORT, REG 
Ko‘plab birinchi kompyuterlar, meynfreymlar (ko‘proq IBM 360 
va uning barcha eski versiyalari) shunday ko‘rinishda ishlagan. Bu 
holatda 
xotira 
va 
kiritish/chiqarish 
sohasi 
4.2a- 
rasmda 
ko‘rsatilgandek farqli manzil maydonlariga ega bo‘ladi. 
4.2- rasm. Xotira va kiritish/chiqarish maydoni bo‘linishi variantlari: 
a) xotira va kiritish/chiqarish maydoni qismlari; b) kiritish/chiqarishni 
xotirada tasvirlanishi; v) aralash variant. 
Boshqa kompyuterlarda kiritish/chiqarish registrlari odatiy xotira 
manzil maydonidan foydalanadi (4.2b-rasm). Bunday tashkillash-
tirilish kiritish/chiqarishni xotirada tasvirlanishi deb ataladi. U birinchi 
bo‘lib kichik kompyuter (mini kompyuter) PDP-11da foydalanilgan. 
Har bir boshqaruv registri xotira bilan bog‘lanmagan xotira noyob 
manzilini beradi. 4.2v-rasmda boshqaruv registri uchun alohida 
kiritish/chiqarish porti va ma’lumotlar buferi xotirasida tasvirlashda 
foydalaniladigan aralash sxema keltirilgan. Qurilma ma’lumotlar 
buferi 640 Kbayt dan 1 Mbaytgacha zahiralangan manzil 
diapozonidan, va kiritish/chiqarish porti birinchi 64 Kbayt joyni 
oladigan Pentium protsessorlariga asoslangan tizimda qo‘llaniladigan 
arxitekturaga o‘xshaydi. 
Protsessor barcha holatlarda uni manzilini shina liniyasi 
manziliga kiritadi, so‘ng boshqaruv liniyasi bo‘yicha o‘qish signalini 
beradi. Xotiraga murojaat qilishdan kiritish/chiqarish maydoniga 
murojaat qilishning farqi ikkinchi liniya signalini talab qilishida. 
Xotiraga murojaat qilinganda xotira so‘rovga javob qaytarishi kerak. 
Kiritish/chiqarish muhitiga murojaat qilinganda qurilma javob 
Turli xil manzil 
maydoni 
0xFFFF… 
Xotira 
Kiritish/chiqarish 
porti 
0 
a 
Bir manzilli 
maydon 
Ikki manzilli 
maydon 
b
a 
v
a 

---

135 
qaytaradi. Har bir xotira moduli va har bir kiritish/chiqarish qurilmasi 
manzillari solishtiriladi, xizmat ko‘rsatiladigan manzil diapozonida 
shinaga yozadigan yagona manzil muhiti mavjud (4.2b-rasm). Agar 
diapazon oralig‘ida bo‘lsa qurilma so‘rovga javob qaytaradi.