U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

4.3. Ketma-ket yozishga asoslangan axborot saqlash qurilmalari 
Magnit lenta dastlabki kompyuter tizimlarida odatiy ikkilamchi 
xotira sifatida ishlab chiqilgan va ketma-ket saqlanadigan yozuvlarni 
taqdim etadi. Ushbu yozuvlarning uzunligi odatda dastur tomonidan 
belgilangan va har bir yozuv lentadagi o‘rniga qarab aniqlanishi 
mumkin. Shuning uchun, bitta yozuvga kirish uchun lenta o‘rnatilishi 
va boshidan kerakli ma’lumot yozilgan pozitsiya topilgunga qadar tez 
yo‘naltirilishi kerak. Bu kerakli ma’lumotni topish uchun ko‘p vaqt 
talab qiladigan jarayon bo‘lishi mumkin. 
Bu qancha vaqt davom etishi mumkinligini bilish uchun 2400 fut 
(731.5 metr) uzunlikdagi lenta g‘altakdan foydalanadigan gipotetik 
kompyuter tizimini ko‘rib chiqaylik (4.4- rasmga qarang). 
Ma’lumotlar lenta uzunligini bo‘ylab o‘tuvchi to‘qqiz parallel 
yo‘laklarning sakkiztasida qayd etiladi. Rasmning yuqori qismida 
ko‘rsatilgan to‘qqizinchi yo‘lak muntazam xatolarni tekshirish uchun 
ishlatiladigan parititli bitga ega. 
Bir dyuymga yozilishi mumkin bo‘lgan belgilar soni lentaning 
zichligi bilan aniqlanadi, masalan, dyuym uchun 1600 bayt (bpi). 
Masalan, agar siz har birida 160 belgidan iborat yozuvlar bo‘lsa va 

---

144 
ularni zichligi 1600 bpi bo‘lgan lentada saqlasangiz, nazariy jihatdan 
siz 10 dona yozuvni lentaning bir dyuymida saqlashingiz mumkin. 
4.4- rasm. To‘qqiztayo‘laklimagnitlenta 
Biroq, 
amalda, 
busizyozuvlarniqandaysaqlashniqarorqilganingizgabog‘liq: 
alohida-
alohidayokiguruhlanganbloklarga. 
Agaryozuvlaralohidasaqlansa, 
harbiryozuvniboshlashvatugashjoylariniko‘rsatishuchunbo‘shjoyajratil
ishikerak. 
Agaryozuvlarbloklardasaqlanadiganbo‘lsa, 
uholdabutunblokoldidanvaundankeyinbo‘shjoyqoldiriladi, 
lekinalohidayozuvlarblokichidaketma-ketsaqlanadi. 
Alohidayokiblokdasaqlasho‘rtasidagifarqnitushunishuchun, 
keling, 
magnittasmadao‘qishvayozishmexanizminiko‘ribchiqaylik. 
Magnitlentafaqatyozuvgakirishzaruratitug‘ilgandao‘qish/yozishkallagi
ostidasiljiydi; 
boshqavaqtlardato‘xtabturadi. 
Shundayqilib, 
lentato‘xtaydi, 
o‘qiydivayuqoritezlikdaharakatqiladiyokito‘xtaydi, 
yozadivayanaboshlaydivahokazo. 
Yozuvlarxuddishundaytartibdayozilaredi. 
Lentanito‘xtatishuchunvaqtvabo‘shjoykerak, 
shuninguchunharbiryozuvorasidabo‘shjoyqoldiriladi. 
Buyozuvlarniajratishoralig‘i 
(IRG-interrecordgap) 
ajratilganyozuvlarningo‘lchamidanqat’iynazar, 
uzunligi 
1/2 
dyuymnitashkilqiladi. Shuninguchun, agar 10 tayozuvalohidasaqlansa, 
harbiryozuvlarorasidato‘qqizta 
1/2 
dyuymliyozuvlarniajratishoralig‘ibo‘ladi. Ushbu misolda biz har bir 
yozuv atigi 1/10 dyuym deb taxmin qilamiz. 4.5- rasmda 1 dyuymli 
ma’lumotlarni saqlash uchun 5,5 dyuymli lenta kerak, bu saqlash 
vositasidan 
foydalanishning 
unchalik 
samarali 
usuli 
emas. 
Yozuvlarnilentagayozibolishdanoldinularnibloklargaguruhlashmuqobi

---

145 
lusulhisoblanadi. Bubloklashdebnomlanadivafaylyaratilganda amalga 
oshiriladi. 
4.5- rasm. Magnitlentadayozuvlarniajratishoralig‘i (IRG) 
Blokdagi yozuvlar soni odatda dastur tomonidan belgilanadi va u 
uzatish tezligi (ips-inches per second) deb nomlanib, lenta zichligi 
bo‘lgan lentani aylantirish tezligiga (bpi-bytes per inch) transport 
tezligini ko‘paytirishdan hosil boladi. 
uzatish tezligi = lenta zichligi * transport tezligi 
Aytaylik, bizning gipotetik tizimimizda transport tezligi 
sekundiga 200 dyuymni tashkil qiladi. Shu sababli, har bir dyuymdagi 
1600 bayt (bpi) holatida bir soniyada jami 320000 bayt o‘tkazilishi 
mumkin, shuning uchun nazariy jihatdan blokning optimal hajmi 
320000 baytni tashkil qiladi. Ammo bu usul butun blokni buferga 
o‘qishni talab qiladi, shuning uchun bufer kamida blokdan kattaroq 
bo‘lishi kerak. 
4.6- rasmda qayd etilganidek, blokirovka oralig‘i (IBG- 
interblock gap) uzun-ligi 1/2 dyuymga teng, ammo har bir 10 ta yozuv 
blokidagi ma’lumotlar hozirda atigi 1 dyuym lentada saqlanadi - 
shuning uchun biz bor-yo‘g‘i 1,5 dyuymdan foydalandik (4.5- rasmda 
ko‘rsatilgan 5.5 dyuymo‘rniga) va biz atigi 1/2 dyuymli lentani (4,5 
dyuym o‘rniga) isrof qildik. 
4.6- rasm. Magnit lentaga yozilgan bloklar 

---

146 
Bloklash ikki xil afzalliklarga ega: 

Faqatgina READ buyrug‘i butun blokni harakatlantirishi 
mumkin va bir nechta mantiqiy yozuvlarni o‘z ichiga olgan fizik 
yozuvni asosiy xotiraga ko‘chirishi mumkinligi sababli kamroq 
kirish/kiritish operatsiyalari kerak bo‘ladi. 

Fizik yozuvlar hajmi bo‘shliqdan kattaroq bo‘lganligi 
hisobiga kamroq joy isrof qilinadi. 
Bloklashning ikkita kamchiliklari taqqoslash bilan yumshoq 
ko‘rinadi: 

Blokirovka qilish, blokirovkadan chiqarish va yozishda 
davom etish uchun uchun qo‘shimcha dasturlar va dasturiy ta’minot 
kerak. 

Agar sizga bitta mantiqiy yozuv kerak bo‘lsa, blokni to‘liq 
o‘qishingiz kerakligi uchun bufer maydoni isrof bo‘lishi mumkin. 
Blokka yoki magnit lentadagi yozuvga kirish uchun qancha vaqt 
talab etiladi? Bu yozuv qayerda joylashganiga bog‘liq, ammo biz ba’zi 
umumiy hisob-kitoblarni amalga oshirishimiz mumkin. Masalan, 
bizning 2400 futli (731.5 metr) g‘altakning lenta tashish tezligi 
sekundiga 200 dyuym (ips) bo‘lganida taxminan 2,5 daqiqada 
to‘xtamasdan o‘qilishi mumkin. Shuning uchun, lentadagi so‘nggi 
yozuvga kirish uchun 2,5 daqiqa vaqt kerak bo‘ladi. O‘rtacha hisobda 
yozuvga kirish uchun 1,25 daqiqa vaqt ketadi. Bir yozuvga ketma-ket 
kirish uchun lentani ishga tushurish va to‘xtatish uchun sarflangan - 
0,003 sekund yoki 3 millisekund vaqt oralig‘i talab etiladi. 
4.2- jadval