U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

7.4. Tarmoq fayllarini tashkil etish va boshqarish mexanizmlari 
FTP – File Transfer Protocol 
Fayl uzatish protokoli (FTP) bu faylni bir hostdan boshqasiga 
nusxalash uchun TCP/IP tomonidan ta’minlanadigan standart 
mexanizm. Fayllarni bir tizimdan boshqasiga o‘tkazish oddiy va sodda 
ko‘rinadigan bo‘lsada, birinchi navbatda ba’zi muammolarni hal qilish 
kerak. Masalan, ikkita tizim turli xil fayl nomlari tizimidan 
foydalanishi mumkin. Ikki tizimda matn va ma’lumotlarni taqdim 
etishning turli xil usullari bo‘lishi mumkin. Ikki tizim turli xil katalog 
tuzilmalariga ega bo‘lishi mumkin. Ushbu muammolarning barchasi 
FTP tomonidan juda sodda va ishonchli yechim bilan hal qilindi. 
FTP boshqa mijoz-server dasturlaridan farq qiladi, chunki u 
hostlar o‘rtasida ikkita ulanishni o‘rnatadi. Bir ulanish ma’lumot 
uzatish uchun ishlatiladi, ikkinchisi boshqarish ma’lumotlari uchun 
(buyruqlar va javoblar). Buyruqlarni ajratish va ma’lumotlarni uzatish 
FTP ni yanada samaraliroq qiladi. Tekshirish aloqasi juda oddiy aloqa 
qoidalaridan foydalanadi. Bir vaqtning o‘zida faqat buyruqlar qatorini 
yoki javoblar qatorini o‘tkazish kerak. Boshqa tomondan, ma’lumotlar 
ulanishi, uzatiladigan ma’lumotlar turlarining xilma-xilligi sababli 
yanada murakkab qoidalarga muhtoj. 

---

264 
FTP ikkita belgilangan TCP portlaridan foydalanadi: 21-port bu 
boshqarish ulanishi uchun va 20-port ma’lumotlar ulanishi uchun 
ishlatiladi. 
FTP TCP xizmatlaridan foydalanadi. Unga ikkita TCP ulanishi 
kerak. Belgilangan 21-port nazorat ulanishi uchun va ma’lumot 
ulanish uchun belgilangan 20-port ishlatiladi. 
7.24- rasmda FTP ning asosiy modeli ko‘rsatilgan. Mijoz uchta 
kompo-nentdan iborat: foydalanuvchi interfeysi, mijozni boshqarish 
jarayoni va mijoz ma’lumotlarini uzatish jarayoni. Server ikkita 
komponentdan iborat: serverni boshqarish jarayoni va server 
ma’lumotlarini uzatish jarayoni. Boshqarish aloqalari boshqarish 
jarayonlari 
o‘rtasida amalga oshiriladi. Ma’lumot aloqalari 
ma’lumotlar uzatish jarayonlari o‘rtasida amalga oshiriladi. 
7.24- rasm. FTP protokoli 
Boshqarish aloqasi butun interfaol FTP seansi davomida 
ulanishda qoladi. Ma’lumotlar ulanishi ochiladi va keyin har bir 
uzatilgan fayl uchun yopiladi. Har safar fayllarni uzatishni o‘z ichiga 
olgan buyruqlar ishlatilganda ochiladi va fayl uzatilganda yopiladi. 
Boshqacha qilib aytganda, foydalanuvchi FTP seansini boshlaganda, 
boshqaruv ulanishi ochiladi. Boshqarish aloqasi ochiq bo‘lsa ham, 
agar bir necha fayllar uzatilsa ma’lumotlar ulanishi bir necha marta 
ochilishi va yopilishi mumkin. 
Aloqalar 
Foydalanuvchi 
Mijoz 
Server 
Disk 
Disk 
FI 
Boshqaruv 
jarayoni 
MUJ 
Boshqaruv 
jarayoni 
MUJ 
Internet 
Ma’lumotlar ulanishi 
Ulanishni boshqarish 
FI: foydalanuvchi interfeysi 
MUJ: ma’lumotlarni uzatish jarayoni 

---

265 
IkkitaFTPulanishlari 
- 
boshqarishvama’lumotlarturlixilstrategiyalarvaturlixilportraqamlarida
nfoydalanadi.