|
22- §. XVI - XVIII asrlarda Usmonli turklar
imperiyasi
Imperiyaning yuksalishi. XVI asr boshlarida butun imperiya
^ ^ v i l o y a t g a , viloyatlar esa sanjoq (tuman)larga b o ' l i n g a n edi.
Viloyatlarni vali, sanjoqlarni esa sanjoqbey boshqarardi.
borish imkonini bergan. B u n d a y
urushlar natijasida Usmonli turklar
davlatining ulkan imperiyaga ay-
langanligi Sizlarga VII sinf «Jahon
tarixi» darsligidanma'lum. Impe
riya X V I asrda h a m bosqinchilik
u r u s h l a r i n i d a v o m e t t i r d i . B u
davrda Eron imperiyaning Osiyo-
dagi eng yirik raqibiga aylangan
edi.
S u l t o n S a l i m I 1514- yilda
Eron shohi Ismoil Safaviy qo'shi-
nini tor-mor etdi. Bu g'alaba sul-
tonga shohning ittifoqchisi M i s r
sultonligiga qarshi yurish bosh-
l a s h g a y o ' l ochdi.
Sulton Salim I dastlab, Suriya va Falastinni bo sib oldi. 1517- yilda
esa Misr poytaxti Qohira shahri egallandi.
21- rasm. XVI asr turk askari.
Imperiya nafaqat Osiyo va Yevropada, hatto Afrikada ham
mustamlakalarga ega bo'ldi.
Imperiya hududining kengayishi yirik savdo yo 'llarining ham Turkiya
qo 'liga о 'tishiga oUb keldi. Bu omillar imperiya markaziy hokimiyatining
h a m d a harbiy qudratining yanada kuchayishini ta'minladi. Oqibatda,
Turkiyaning xalqaro ta'sir-e'tibori Yevropa, Osiyo va Afrika mamlakatlari
taqdiridagi о 'rni yanada ortdi.
I c h k i ahvol. Imperiya o'zining beqiyos qudratiga faqat sultonlarning
oqilona siyosati tufayUgina erishgani yo 'q.
Bunday beqiyos qudratga mehnatkashlarni ekspluatatsiya
qilishni kuchaytirish, mustamlaka o'lkalardan tashib kelin
gan ulkan miqdordagi boyliklar hisobiga ham erishdi.
Ekspluatatsiyaning t o b o r a k u c h a y i s h i d a n tinka-madori qurigan
d e h q o n l a r shaharlarga, t o g ' l a r g a q o c h i b keta boshladilar. S u l t o n
buning oldini olish maqsadida yer egalariga qochib ketgan dehqonlarni
85
majburan qaytarib olib kelish huquqini beravchi maxsus farmon chiqa
rishga majbur bo 'ldi.
U n g a k o ' r a , q o c h i b b o r g a n j o y i d a 15, shaharlarda esa 20 yildan
k a m yashagan dehqonlar avvalgi joylariga majburan qaytariladigan
b o ' l d i . B u aslida Y e v r o p a d a h u k m surgan k r e p o s t n o y h u q u q n i n g
Turkiyadagi о 'ziga xos bir ко 'rinishi edi.
Krepostnoy huquq deb nimaga aytilgan?
Yer egalarining zulmidan tinka-madori qurigan dehqonlar 1519- yilda
qo'zg 'olon ко'tardilar. Unga shayx Jalol rahbarlik qildi. Sulton Salim I
qo 'zg 'olonni katta kuch bilangina bostira oldi. Keyinchalik Qalandar
boshchiligida k o ' t a r i l g a n q o ' z g ' o l o n h a m katta qiyinchilik bilan
bostirilgan.
Dehqonlarning xonavayron bo 'lishi va ко 'plab qochib ketishi XVI
asr o'rtalaridan boshlab qishloq xo'jaligining inqirozga yuz tutishiga
sabab b o ' l d i . Bu esa, o ' z navbatida, ocharchilik r o ' y berishiga olib
keldi.
S h u n d a y sharoitda d e h q o n l a r n i o ' z l a r i tashlab k e t g a n yerlarga
q a y t a r i s h h a r q a c h o n g i d a n h a m m u h i m b o ' l i b q o l d i . B u n i a m a l g a
oshirish uchun sulton 1610- yilda maxsus farmon chiqarishga majbur
b o ' l d i . « A d o l a t f a r m o n i » deb n o m l a n g a n b u f a r m o n o c h a r c h i l i k
d a v r i d a t a s h l a b k e t i l g a n y e r l a r n i d e h q o n l a r g a a r z o n h a q e v a z i g a
q a y t a r i s h n i k o ' z d a tutar edi. Ayni p a y t d a harbiy majburiyat u c h u n
beriladigan yer m u l k i tizimining yemirilishi h a m k u c h a y d i . B u n i n g
a s o s i y sababi, d a v l a t x a z i n a s i t a q c h i l l i g i n i t o ' l d i r i s h m a q s a d i d a
b u n d a y yerlarni m a y da-may d a b o ' l a k l a r g a b o ' l i b sotishga majbur
bo'linganligi edi. Shu tariqa Turkiya harbiy qudratining pasayish davri
b o s h l a n d i . G ' a r b i y Y e v r o p a d a m a r k a z l a s h g a n davlatlar, k u c h l i
markaziy h o k i m i y a t qaror topgan bir sharoitda Turkiya kuchsizlana
boshladi.
1684- yilda Yevropa davlatlari Turkiyaga qarshi «Muqaddas
Liga» tuzdilar.
XVI asr oxiri - XVII asr boshlarida Turkiya avvalgidek hujumkor
qudratga ega b o ' l m a y qoldi.
86
Do'stlaringiz bilan baham: |
