U jo'Rayev, R. F a r m o n o V, s h. E r g a s h e V

Harbiy diktaturaning o'rnatilishi. Inqilobdan so'ng parlament 
mamlakatda fuqarolar totuvligini la'minlay olmadi. Bunga ahoUning quyi 
tabaqalari manfaatlarini hisobga olmaslik hamda narx-navoning о 'sishi va 
ommaviy ishsizlikning kuchayishi sabab bo'ldi. Parlament o'z obro'sini 
yo'qotaboshladi. Shunday sharoitda hukmron tabaqalar mamlakatdagi 
tartibsizliklarga  b a r h a m bera oladigan kuchli yakka shaxs hokimiyati 
о 'matilishi zarur, degan qarorga keldilar. Hukmron tabaqa fikricha, Kro­
mvel ana shunday shaxs edi. 
1653- yilda hukmron tabaqaning xohish-istagi bilan Kromvel parlamentni 
tarqatib yubordi va butun hokimiyatni о 'z qo 'liga oldi. U «Ozod davlat 
47 

---

Angliya, Shotlandiya va Irlandiyaning Lord-protektori» deb e'lon qilindi. 
Shu tariqa mamlakatda Kromvelning harbiy diktaturasi o'rnatildi. Bu esa 
amalda davlat to'ntarishi edi. Kromvel avvalgi parlamentning yangi 
dvoryanlar va burjuaziya manfaatlarini himoya qiluvchi barcha qarorlarini 
tasdiqladi. 
Kromvel vij don erkinligini ham e' Ion qildi. Bu uning eng katta xizmatiaridan 
bin edi. 
Kromvelning tashqi siyosati ham hukmron tabaqa manfaatiga to'la 
mos keldi. Chunonchi, 1654- yilda dengiz savdosidagi asosiy raqib -
Gollandiyaning mag 'lubiyatga uchratilishi, keyinchalik Ispaniya ustidan ham 
g'alaba qozonishi buning yorqin dalillari bo'ldi. Bu g'alabalardan so'ng 
Kromvel haqida manbalarda: «Qjt' aning kaUtlari uning beUda osig 'liq», degan 
jumlalar ham qayd etildi.