U jo'Rayev, R. F a r m o n o V, s h. E r g a s h e V

I BO'LIM 
XVI-XVIIIASRLARDA YEVROPA, AMERIKA VA 
OSIYO DAVLATLARI 
I BOB. YEVROPA VA AMERIKA DAVLATLARI 
l - § . Buyuk geografik kashfiyotlar va ularning 
tarixiy ahamiyati 
«Buyuk geografik kashfiyotlar» atamasi haqida.  B u y u k 
g e o g r a f i k  k a s h f i y o t l a r  a t a m a s i  X V asr  o x i r i -  X V I I asr 
o'rtalarida yevropalik sayyohlar tomonidan amalga oshirilgan 
y i r i k  g e o g r a f i k  k a s h f i y o t l a r g a  n i s b a t a n  i s h l a t i l a d i .  G e o g r a f i k 
kashfiyotlar esa odamlar  u c h u n shu vaqtgacha  n o m a Turn  b o ' l g a n 
yangi yerlarning qidirib topilishidir.  X o ' s h , qanday omillar XV asr 
oxiridan boshlab buyuk geografik kashfiyotlarning amalga oshirilishiga 
sabab bo 'lgan edi? 
Birinchidan, XV asr oxiri - XVI asr boshlariga kelganda Yevropada 
t o v a r ishlab  c h i q a r i s h  y u q o r i  s u r ' a t l a r d a  o ' s a  b o s h l a d i .  B u esa 
xomashyogabo'lgantalabni oshirib yubordi. Yevropaning o'zidaxomashyo 
k a m bo 'lganligi uchun uni faqat boshqa о 'lkalardan olib kelish zaruratga 
aylandi. 
Ikkinchidan, yangi davr hukmron tabaqalarning boylikka, pulga 
bo'lgan ehtiyojini yanada orttirib yubordi. Endi ularning ongini o'zga 
yurtlarning oltin-kumushlarini va boshqa qimmatbaho boyliklarini 
egallab olish ishtiyoqi chulg'ab oldi. 
7 

---

Uchinchidan, quraqlikdan va O'rta Yer dengizidan o'tadigan savdo 
yo'llari, shujumladan, Buyuklpakyo'lihamxavflibo'lib qoldi. Buyo'llar 
ustidan nazorat Yevropa mamlakatlarining asosiy raqibi Usmonli turklar 
saltanati qo 'liga о 'tib ketdi. Binobarin, endi yevropaliklar oldida yangi dengiz 
savdo yo 'llarini ochish tarixiy zaruratga aylandi. Dengiz savdo yo 'llarini ochishga 
imkon beruvchi zamonaviy kemalar va harbiy qurollar mavjud edi. Bundan 
tashqari, dengizdakompasdan foydalanish, astrolyabiya ixtiro qilinganligiham 
katta ahamiyatga ega bo 'ldi.