U. I. Inoyatov

Texnik-iqtisodiy asoslash (biznes-reja). Unda olgan kredit hisobidan amalga oshirish mo‘ljallanayotgan sarf-xarajatlar ro‘yxati, zarurat tug‘ilganida esa, mahsulot shaklida ifoda qilinadigan taxminiy mahsulot ishlab chiqarish (ishlar bajarish, xizmatlar ko‘rsatish hajmi, bir dona mahsulot bahosi, ko‘rsatilgan xizmat haqi), rejalashtirilayotgan mahsulot sotish bozori, ishlab chiqarish quvvati, asbob-uskunalar, xom- ashyo va materiallarning mavjudligi ko‘rsatiladi. Shuningdek, korxona tomonidan oxirgi hisobot sanasigacha bo‘lgan balans, zarurat tug‘ilganida esa boshqa sanalarga oid bo‘lgan va soliq inspeksiyasi tomonidan tasdiqlangan balanslar ham taqdim etiladi. Oxirgi hisobot sanasiga tuzilgan balansda debitorlik-kreditorlik qarzlar batafsil bayon qilinishi hamda to‘lov muddatidan 90 va undan ortiq kun o‘tgan qarzlarni qiyoslash dalolatnomalari ilova qilingan bo‘lishi lozim.

Kreditni bank amaliyotida qabul qilingan shaklda o‘z vaqtida

qaytarilishini ta’minlash majburiyati:

• 
  moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot;
  
• 
  oborot mablag‘larining aylanishiga doir hisob-kitob;
  
• 
  boshqa kreditorlardan olingan qarz mablag‘lari va boshqa bank- larda saqlanayotgan bo‘sh mablag‘larning mavjudligi to‘g‘risidagi ma’lumotnoma;
  
• 
  qarz oluvchining boshqa korxonalar sarmoyasidagi ishtiroki to‘g‘risidagi ma’lumotlar;
  
• 
  mijozning moliyaviy ahvolini tasdiqlovchi boshqa turli hujjatlar. Bank xodimi barcha zarur hujjatlarni olgach, 5 kun muddat ichida
  

Markaziy bank talablarida ko‘zda tutilgani uchun bo‘lg‘usi qarz oluv- chining kreditga va to‘lovga layoqatliligini aniqlashi lozim. Bu biznes-
reja tayyorlash masalalari bilan birgalikda batafsil ko‘rib chiqiladi. Kredit olishda ko‘zda tutilgan maqsadlarning korxonaning ustav faoliyatiga va kredit turi, uning maqsadlariga mos kelishi e’tiborga olinadi. Bank xodimi taqdim etilgan hujjatlar to‘plamini o‘rganib chiqib kredit berish yoki bermaslik yuzasidan xulosa tayyorlaydi. Unda quyidagilar ko‘rsatiladi:

• 
  kreditga layoqatlilik;
  
• 
  kredit olishdan maqsad;
  
• 
  uning muddati va miqdori;
  
• 
  kredit qaytarilishining ta’minoti;
  
• 
  foiz stavkasi;
  

Bank xodimining xulosasi rahbar tomonidan tasdiqlangach, ilova qilingan hujjatlar bilan birgalikda kredit qo‘mitasi muhokamasiga yuboriladi. Hozirgi kunda korxonalarda bank kreditlarini hisobga oluvchi ikkita schyot mavjud: