Tuzuvchilar: Maxmudov A. M

Ishchi organi strela shaklli tanlash ish jarayoniga ega bo’lgan lahim o’tuvchi kombaynlar
Ishchi organi strela shaklli tanlash ish jarayoniga ega bo’lgan lahim o’tuvchi kombaynlarning turlari ikki xil: GPKS va 4PP kombaynlari bazalarida ishlab chiqarilgan.
Hozirgi vaqtda ishchi organi strela shaklli tanlash ish jarayoniga ega bo’lgan lahim o’tuvchi kombaynlar (66-rasm) samarali ishlatilmoqda. Kombaynning ishchi organi 1 konussimon koronka (yoki sferik yarim shar), strela va yuritmadan iborat. Ishchi organ qo’zg’aluvchan sharnir orqali ramaga biriktirilgan. Ishchi organning gorizontal va vertikal harakatlarini 4 ta gidrosilindr (2 ta gorizontal va 2 ta vertikal) lar boshqaradilar.
Burg’ilash jarayonli lahim o’tish kombaynlarida rotorli va planetar konstruktsiyali ishchi organlar qo’llanilgan.
Kombayn gusenitsali 3 harakatlanish organiga ega bo’lib, har bir gusenitsa alohida yuritmaga eshadir. Yuklash organi 4 ikkita qamrovchi panjalar bilan jixozlangan. Panjalar yordamida qamrab olinayotgan tog’ jinsi mashina markazida joylashgan kurakli konveyer 5 yordamida lentali qayta yuklagich 6 ga uzatiladi. Lentali qayta yuklagich transport vositasiga yuklab beradi
GPKS turkumidagi kombaynlari 67-rasm ko’mir va aralash ish joyilardan lahim o’tishga mo’ljallangan, ishlatilish ko’lami: tog’ jinsining qattiqligi f=4-5, lahimning kesim yuzasi 4,7-15 m³, qatlamning yotish burchagi 20-25⁰. Bu kombaynlarning GPKSP – lentali qayta yuklagichga ega relsli transport bilan birga ishlatiluvchi (s peregrujatelem); GPKSV – vosstayuщiylar o’tishga mo’ljallangan; GPKSN – 25⁰ gacha qiya lahimlarni o’tiuvchi (naklonnix); GPKSG – o’tuvchi-qazuvchi (suv bilan aralashtirib qazish), qayta yuklash organi bo’lmaydi; GPKS – gusenitsalari kengaytirilgan yumshoq zaminli lahimlarni o’tuvchi.

3.4.-rasm. 1GPKS lahim o’tuvchi kombayni

67-rasm. GPKS

4PP-2 kombayni bazasida ishlab chiqarilgan lahim o’tuvchi kombaynlar ko’mir va aralash ish joyilardan o’tadi. Ishlatilish ko’lami; tog’ jinsining qattiqligi f 6, lahimning kesim yuzasi 9-25 m³, qatlamning yotish burchagi ±25⁰. Bu kombaynlarning bazasida 4PP-2V (vosstayuщiy o’tish uchun), 4PP-2N (-25⁰ gacha yuqoridan nishablikka o’tuvchi), 4PP-2Щ (shipdan bexosdan ko’mir tushib ketish xavfi bor shaxtalarda ishlovchi), 4PP-2S (kaliyli shaxtalarda ishlovchi), 4PP-4 (f=6-8 qattiqlikdagi tog’ jinslaridan o’tuvchi), 4PP-2U (faqat ko’mirdan o’tuvchi).

Ishchi organi strela shaklli tanlash ish jarayoniga ega bo’lgan lahim o’tuvchi kombaynlarning o’rnatilgan quvvatlari 75-350 kVt, massalari 19-70 tn. Ni tashkil etadi.
Strela shaklli ishchi organ bilan ish joyini ishlash aniq kon-geologik sharoitga moslab olib boriladi (68-rasm). Ishlash sxemasini tog’ jinsining fizik-mexanik xususiyatlaridan kelib chiqib oldindan yoki ish jarayonida mashinist malakasidan kelib chiqib tanlanadi.
GPKS tanlab qaziydigan davriy ishlaydigan kombayn radial kesuvchi koronkasi quyma korpus 1 va unga mantaj qilish loziman valdan 3 tashkil topadi. Val 2ta radial sferik 4 va1ta tayanch 2 podshipniklarda o’rnatilgan. Kesuvchi koronka 6 olinadigan vtulka 7 va shponkalar 8 bilan chiquvchi valga o’rnatilgan. Koronka korpusiga keskichlar 9 o’rnatiladigan keskich o’rnatkich 10 payvandlangan. Koronkaning bo’ylama siljishdan saqlash uchun chap rezьbali 11o’yib kiruvchi keskich mahkamlangan. Koronka vali reduktor chiqish valiga tishli mufta 5 orqali ulangan.
Aksial kesuvchi koronka ham (68,b-rasm) quyma korpusdan 5 tashkil topgan bo’lib, unga, vallarga 2 va 6 tebranuvchi podshipniklar bilan urnatilgan konussimon uzatmalar 3 va 4 montaj qilish loziman. CHiqish valiga 2 kesuvchi koronkalar 1 mahkamlangan.



68-rasm. Strelali maydalash organlari kesuvchi koronkalari: a – radial; b – aksial
Ikkala tipdagi koronkalarda ham radial yoki tangentsial tipli keskichlar ham qo’llanilishi mumkin. Qattiqroq tog’ jinslarini maydalash uchun tangentsial keskichlar, yumshoqroq tog’ jinslarida radial keskichlar ishlatiladi. Keskich formasi, o’lchamlari, geometriyasi va kesuvchi qattiq qotishma markasi maydalaniladigan tog’ jinsi xossalariga muvofiq tanlanadi. Tog’ jinsiga o’yib kirish kombayn harakatlanish uskunasi yoki teleskopli strela surilish mexanizmi yaratadigan zo’riqma kuchi hisobiga bajariladi.
Hozirgi kunda qattiqroq tog’ jinslarid lahim o’tish ishlari hajmi oshganligi sababli strelali ish bajaruvchi ishchi organ va uning ishchi instrumenti mustahkamligi va ish bajaruvchanlik qobiliyatini ko’tarish eng dolzarb masalalardan biri bo’lib turibdi, chunki bu ko’rsatkichlarga kombaynning, hamda ish bajaruvchi uskunalarining ishonchliligi, ishi kam energiya talabgorligi va yuqori unumdorligi bog’liq.