Tuzuvchi: Shukurov F. M. SamDu “Xorijiy Sharq tillari” kafedrasi o’qituvchisi

5-- DARS.
RIQO’, TAVQI’, SHIKASTAI NASTA’LIQ YOZUVLARI
Darsning maqsadi: talabalarga ذ، ر، ز، د، خ، ح، ج harflari va tashdid belgisini o’rgatish.
Dars turi - amaliy mashg’ulot.
Dars metodi - jonli nutq asosida og’zaki va yozma bayon.
Dars jihozi - darslik, ko’rgazmali qurollar, tarqatma materiallar.
Darsning borishi. Tashkiliy qism:
Salomlashish, davomatni aniqlash, uy vazifasini tekshirish.
O’tilgan mavzuni mustahkamlash.
Yangi mavzu:
Tashdid belgisi (shadda) ـّـ (ташдид) – иккиланиш белгиси. Сўз ўртаси ёки охирида икки ундош ҳарф кетма-кет келиб, уларнинг биринчиси ҳеч қандай қисқа унли товуши билан ифодаланмаган ҳолда ундош ҳарфнинг биттаси ёзилади ва устига ташдид белгиси қўйилади ва ўқилганда ҳарф иккиланиб талаффуз қилинади: دَقَّ – даққа; سَرَّ – сарра; صَدَّقَ – с̣аддақа.
So’zda ikkita bir xil undоsh yonma-yon kelganida, ularning faqat bittasi
yozilib, ustiga «shadda» (yoki «tashdid») deb ataladigan ushbu ّ, belgi qo’yiladi.
SHadda undоsh harfni ikkilantirib (ikkita qilib) o’qilishini bildiradi:
zarur ( la: bud-da ) qachоnki ( lam -ma: )
U undadi (dal-la ) ل دَ

6- DARS. MUNFASIL VA MUTTASIL HARFLAR VA ULARNING IMLOSI HAQIDA MA’LUMOT. DIFTONG. BO’GIN VA URG’U.
. ا, ذ،د،, HARFLARI VA ULARNING IMLOSI. LUG’ATLAR YOZISH. Darsning maqsadi: talabalarga so’zlarni to’g’ri o’qish qoidalarini tushuntirish.
Dars turi - amaliy mashg’ulot.
Dars metodi - jonli nutq asosida og’zaki va yozma bayon.
Dars jihozi - darslik, ko’rgazmali qurollar, tarqatma materiallar.
Darsning borishi. Tashkiliy qism:
Salomlashish, davomatni aniqlash, uy vazifasini tekshirish.
O’tilgan mavzuni mustahkamlash.
Yangi mavzu:
Tildagi tovushlar, jumladan, undosh tovushlar turli o’zgarishlarga uchrashi mumkin. Eng ko’p uchraydigan tovush o’zgarishi assimilyatsiyadir. Assimilyatsiya to’liq va to’liqsiz bo’lishi mumkin.
To’liq assimilyatsiya bir tovush ikkinchi tovushga ta’sir qilib uni aynan o’ziga o’hshatib qo’yishidir. Masalan, arab tilida l tovushi n ning ta’sirida n ga, s ning ta’sirida s ga aylanadi.
To’liqsiz assisilyatsiyada esa bir tovush ikkinchi tovushga ta’sir qilib, uni biror jihatdangina o’ziga o’hshatadi. Masalan, arab tilida itboq s itboq bo’lmagan t ga ta’sir qilib, uni itboq t ga aylantirishi mumkin. Bunda assimilyatsiya faqat itboqlik jihatdan bo’ladi.
YAna assimilyatsiya progressiv va regressiv bo’lishi mumkin. Agar oldindagi tovush keyingi tovushga ta’sir qilsa, uni progressiv assimilyatsiya deb ataydilar. Agar keyingi tovush oldingi tovushga ta’sir qilsa, u regressiv assimilyatsiya deyiladi.
Assimilyatsiya kontakt va distakt bo’lishi mumkin. Agar bir-biriga ta’sir qiluvchi tovushlar yonma-yon bo’lsa, uni kontakt assimilyatsiya, agar ularning orasida boshqa tovush bo’lsa, distakt assimilyatsiya deb ataladi.
Arab tilida asosan kontakt regressiv assimilyatsiyaning to’liq va to’liqsiz turlari uchraydi. Aniqlik artikli al ning l si (الشمسية الخروف) deb atalgan tiloldi undoshlari oldida kelganda to’liq regressiv assimilyatsiyaga uchraydi: