Тузувчи : Файзуллаева Н

2.2. Iqtisodiy tahlilni amalga oshirish uslubiyoti. Tahlil uslubiyotini shakllantirishda tizimli yondashuv.
Uslub deganda u yoki bu ishni bajarishning usullari, eng maqsadga muvofik koidalari majmuasi tushiniladi. Iqtisodiy tahlilda uslub deganda, tahlil maqsadiga erishish uchun ma’lum ko‘rinishda buysundirilgan, korxona iqtisodiyotini tadqiq qilishning analitik usullari va tartiblari tushiniladi.

Iqtisodiy tahlil uslubini shartli ravishda ikki guruhga ajratish mumkin: umumiy va xususiy uslablarga. Umumiy uslub - bu milliy iqtisodning turli tarmoklarining turli ob’ektlarini o‘rganishda bir xilda foydalanadigan tadqiqot tizimidir.

Xususiy uslub - umumiy uslubni iqtisodiyotning ma’lum tarmog‘i,ishlab chiqarishning ma’lum turi yoki ma’lum tadqiqot ob’ektiga karab aniqlashtiriladi.

Kompleks tahlili (KT)ning o‘tkazish, albatta uning tartibini aniqlab olishni taqazo qiladi. KTni bajarishda qo‘yidagi bosqichlar ajratilib ko‘rsatiladi⁵:

• 
  1-bosqichda tahlilning ob’ekti, maqsadi va vazifalari belgilab olinadi,tahlil rejasi tuziladi;
  
• 
  2-bosqichda tahlil ob’ekti tavsiflanadigan sintetik va analitik ko‘rsatkichlar ishlab chiqiladi;
  
• 
  3-bosqichda tahlil uchun zarur bo‘lgan axboratlar yigiladi va tayyorlanadi (ishonchligi tekshiriladi, taqqoslanma ko‘rinishga keltiriladi);
  
• 
  4-bosqichda xo‘jalik faoliyatining natijalari biznes reja, o‘tgan yil, ilg‘or korxonalar ko‘rsatkichlari bilan taqqoslanadi;
  
• 
  5-bosqichda omilli tahlil o‘tkaziladi va natijaviy ko‘rsatkichlarga omillar ta’siri hisoblanadi;
  
• 
  6-bosqichda ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda foydalanilmaetgan va istikboldagi imkoniyatlar aniqlanadi;
  

Ma’lumki, tizimli yondoshish - bu tadqiqot uslubiyatidagi yo‘nalishdir. U ob’ektni ko‘p sonli ichki va tashki aloqalardan iborat bo‘lgan elementlardan tashkil topuvchi murakkab tizim sifatda o‘rganishga tayanadi. Tizimiy yondoshish ob’ektni chuqur va atroflicha o‘rganishga, uni xaqida tula tasavurga ega bo‘lishga, uning alohida birliklari orasidagi sabab-oqibat bog‘lanishlarini aniqlashga imkon beradi.

Tizimiy yondoshishning bosh xususiyati - bu tizim elementlarining o‘zaro ta’siri, o‘zaro bog‘liqligi, o‘zaro bog‘lanishi va dinamik xarakterda bo‘lishi, kompleksligi, butunligi, buysunganligi, etakchi bo‘g‘inni ajralganligidir.

Tizimli yondoshish iqtisodiy tahlilda xo‘jalik masalalarining ilmiy asoslangan variantlarini ishlab chiqish va bu variantlarni samaradorligini hisoblash yo‘li bilan eng makbul boshqarish karor larini tanlash imkonini beradi.

Tizimiy tahlilda uni amalga oshirish jarayonini bir necha ketma ket bosqichga ajratish mumkin.

Birinchi bosqich. Tadqiqotning bu bosqichida ob’ekt ma’lum bir tizim deb qaraladi va buning uchun dastavval tizimni elementlari sifatida qaraladigan alohida qismlari ajratib olinadi. SHuningdek, tizimni rivojlanish maqsadi, hal qiladigan vazifalari, boshqa tizimlar bilan aloqalari, alohida elementlari orasidagi o‘zaro bog‘lanishlari, har bir elementni va butun tizimni ishlashi belgilab olinadi,

Ikkinchi bosqich. Bu bosqichning asosiy maqsadi tizimning barcha elementlariga, ularning o‘zaro (tashqi va ichki) bog‘lanishlariga, uning mavjudligi sharoitlariga to‘la va sifatli tavsif beradigan ko‘rsatkichlarni tanlashdir.

Uchinchi bosqich. O‘rganilayotgan tizimning umumiy chizmasini ishlab chiqish bu bosqichni asosiy maqsadini tashkil qiladi. Grafik ko‘rinishda bu alohida -alohida tuzilgan bloklardan tashkil topgan bo‘lib, bunda har bir elementga alohida blok mos keladi. Alohida bloklar ular orasidagi bog‘lanishlar mavjudligini va yo‘nalishini tavsiflovchi strelkachalar bilan bog‘lanadi.

To‘rtinchi bosqich. Bu bosqich tizimning umumiy ko‘rinishdagi iqtisodiy matematik modelini tuzishga bag‘ishlanadi. Bunda sifat tahlili yo‘li bilan tizimning borcha tenglama va tengsizliklarining matematik shakldagi ifodasi aniqlanadi.

Beshinchi bosqich. Bu bosqichda "model bilan ishlash" amalga oshiriladi. Model bilan ishlashni SHEHM yordamida dilog rejimida o‘tkazish tavsiya kilinadi. Model bilan ishlashda, bizning fikrimizcha imitatsion modellardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.