Тузувчи : Файзуллаева Н

1
 Y= --------------- (a+I+G) 
1-b ( 1-t) 
Bu yerda: 1 / (1-b(1-t) – yopiq iqtisodiyotda xarajatlar mul’tiplikatori;
t – chegaraviy soliq stavkasi. 
t =ΔY/ΔT 
Bu yerda: ΔT – to’lanadigan soliqlar miqdorining o’sishi; 
ΔY – daromadlarning o’sishi. 
Progressiv soliq tizimi mul’tiplikator samarasini yumshatadi va ishlab chiqarish hamda 
bandlilik darajalarini barqarorlashtiradi.
Soliqqa tortish hisobga olingan holdagi xarajatlar mul’tiplikatori soliqqa tortish hisobga 
olinmagan holdagi soliq mul’tiplikatoridan ancha kichikroq miqdorga ega, chunki daromadlarga 
aylangan xarajatlarning bir qismi soliqlarga chegirilib, muomaladan chiqadi va mal’tiplikatsiya 
samarasini pasaytiradi. Bu ikkala formulani solishtirganda ham ko’zga tashlanadi. Shuningdek 
ochiq iqtisodiyotda oshgan daromadlarning bir qismi importga yo’naltirilishi oqibatida 
muomaladan chiqib ketishi tufayli mul’tiplikator samarasi yopiq iqtisodiyotga nisbatan pastdir.
Ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlari mul’tiplikator va muvozanatli ishlab chiqarish hajmi 
quyidagi tenglamalar sistemasini yechib topiladi: 
 
Y=C+I+G+Xn 
 C=a+b(1-t) x Y 
Xn=g+m’Y 
Agarda (2) va (3) tenglamalarni asosiy makroiqtisodiy ayniyatga qo’yib, yechsak quyidagi 
yechimga ega bo’lamiz: 
1 
Y= ------------------- (a+I+G+g) 
1(1-b(1-t)+m’ 
Bu yerda: 1 / 1(1-b(1-t)+m’ ochiq iqtisodiyotda davlat xarajatlar mul’tiplikatori. 
Muvozanatli daromadlar darajasiga soliqlarni kamaytinish ham mul’tiplikativ ta’sir 
ko’rsatadi. Soliqlar miqdorini ΔT ga kamaytirsak, tasarrufdagi daromad darajasi ΔT ga oshadi. 

---

118 
Iste’mol xarajatlari mos tarzda ΔTx b (bu yerda b-iste’molga chegaraviy moyillik) miqdorga 
oshadi va u rejalashtirilgan xarajatlar egri chizig’ini yuqoriga siljitadi, milliy ishlab chiqarish 
hajmini esa ΔU ga oshiradi.
 
Soliq mul’tiplikatsiya samarasi davlat xarajatlari singari soliqlarning bir marta o’zgarishi 
oqibatida iste’molning bir necha bor o’zgarishiga boqliq. 
T↓(ΔT)

Yd↑ (ΔYd= -ΔT) 

C↑ (ΔC=b(-ΔT)) 

E↑ (ΔE=b(-ΔT)) 

Y↑ (ΔY=b(-ΔT) 

C↑ (ΔC=b(b(-ΔT)) 

E↑ (ΔE=b2(-ΔT)) 

Y↑ (ΔY=b2(-ΔT)) 


C↑ (ΔC=b(b2(-ΔT))) va h.k. 
Demak, soliq mul’tiplikatorini quyidagicha tasvirlash mumkin: