Тузувчи : Файзуллаева Н

2.  Davlat byudjeti xarajatlari. 
 
Davlat byudjeti xarajatlarining tarkibi  5-jadvalda keltirilgan.   O’zbekiston Respublikasi 
davlat  byudjeti  xarajatlari  tarkibini  tahlil  qilish  shuni  ko’rsatadiki,    2000-2006  yillarda  Davlat 
byudjeti  xarajatlarining  YAIMga  nisbatan  ulushi  kamayib  bordi  29,5  foizdan  20,2  foizgacha 
tushdi.  Bu  holat  avvalo  byudjet  daromadlarining  YAIMga  nisbatan  ulushi  kamayganligi, 
shuningdek  byudjet  xarajatlarini  optimallashtirish,  ulardan  foydalanish  samaradorligini 
oshirilishi    bilan  izohlanadi      Byudjet  xarajatlari  dinamikasi  va  tarkibida  o’zgarishlar  
tendensiyasi  2002-2006  yillarda  keskin  o’zgarmaganligini  hisobga  olib  keyyingi  uch  yildagi 
o’zgarishlaprni chuqurroq tahlil qilamiz. 
           Davlat  byudjeti  xarajatlarining  YAIM  ga  2005  yilda  22,5%gacha  sezilarli  bo’lmagan 
pasayishi  markazlashtirilgan  investitsiyalarni  moliyalashtirish  xarajatlari  (YAIMga  nisbatan 
2004  yildagi  2,7%dan  2005  yilda  2,4%ga)  va  boshqa  xarajatlarning  (YAIMga  nisbatan  2004 
yildagi 5,6%dan 2005 yilda 5%ga) qisqarishi hisobiga ro’y berdi.  
2005  yilda  YAIMga  nisbatan  3,0%ni,  jami  byudjet  xarajatlariga  nisbatan  esa  13,3  %  ni 
tashkil qildi. Ijtimoiy soha va ijtimoiy himoyaga ajratiladigan xarajatlarning biroz ko’payganligi 
kuzatildi.  birgalikda)  jami  xarajatlar  tarkibidagi  ulushi  2004  yildagi  47,5%dan  2005  yilda 
50,2%gacha  o’sdi. Shunday qilib,  Davlat  byudjeti  xarajatlarining  yarmidan  ko’pi  quyidagilarga 
yo’naltirildi: 
– byudjet muassasalari va tashkilotlari xodimlarining ish haqi, barcha turdagi pensiyalar va 
ijtimoiy  nafaqalar,  stipendiyalarning  miqdorini  inflyatsiya  darajasidan  yuqoriroq  darajada 
oshirish. Bundan ko’zlangan maqsad, respublika aholisining turmush darajasini  yanada oshirish 
va fuqarolarga ijtimoiy madadni kuchaytirishdan iborat; 
Byudjet xarajatlarining ijtimoiy yo’naltirilganlik darajasini yanada kuchaytirish maqsadida 
ijtimoiy  soha  va  ijtimoiy  himoya  uchun  sarflangan  xarajatlarning  (2005  yilda  Maktab  ta’limini 
rivojlantirish Davlat umummilliy Dasturini amalga oshirishga bo’lgan xarajatlar bilan  
–  jamiyatni  yangilash  va  o’tkazilayotgan  islohotlarning  asosiy  bo’g’ini  sifatida  maktab 
ta’limini  rivojlantirish  Davlat  umummilliy  Dasturini  amalga  oshirish  uchun.  Buning  doirasida, 
umumta’lim  maktablari  o’qituvchilarining  turmush  tarzini  yaxshilash,  ijtimoiy-maishiy  va 
moddiy 
shart-sharoitlar 
yaratish, 
ularni 
qo’llab-quvvatlash  maqsadida  umumta’lim 
maktablarining  o’qituvchilarining,  birinchi  navbatda  boshlang’ich  sinf  o’qituvchilarining 
mehnatlarini moddiy rag’batlantirishni kuchaytirish bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshiriladi.  
Bundan  tashqari  mamlakat  iqtisodiyotida  qishloq  xo’jaligining  tutgan  o’rniga  e’tibor 
qaratilib va iqtisodiyotda amalga oshirilayotgan tuzilmaviy o’zgarishlar talablaridan kelib chiqib 
byudjet  mablag’lari,  eng  avvalo  quyidagi  masalalarni  yechishga:  qishloq  xo’jaligida  iqtisodiy 
islohotlarni  chuqurlashtirish;  sug’oriladigan  yerlarni  suv  bilan  yetarlicha  ta’minlash;  fermer 
xo’jaliklarini  rivojlantirish;  qishloq  joylarda  ishlab  chiqarish  munosabatlarini  takomillashtirish; 
bozor  prinsiplariga  mos  ravishda  qishloq  xo’jaligida  ishlab  chiqarishning  uyushgan  boshqaruv 
tizimini  joriy  etish;  qishloq  xo’jaligi  maxsulotlarini  ishlab  chiqaruvchilarning  erkinligini 
oshirishga qaratilgan. 
2007  yilda  davlat  byudjeti  xarajatlari    20,7  %  ni  tashkil  etdi.    Barcha  rejalashtirilgan 
xarajatlar  ishtimoiy-iqtisodiy  dasturlar  uchun    to’la  hajmda  moliyalashtirildi,  davlat  byudjeti 
xarajatlari  prognozga  nisbatan    109  %  da  bajarildi.  Davlat  byudjeti  xarajatlarining  ijtimoiy 
yo’nalishi  saqlab  qolindi  (  byudjet  xarajatlarining  50  %  i).  Ijtimoiy    muhofaza,  ish  haqi 
to’lovlari, nafaqalar va stependilar  o’z vaqtida va to’laqonli moliyalashtirildi. 
Maorifga  yo’naltirilgan  xarajatlar  ulushi  ijtimoiy  soha  va  aholini  ijtimoiy  qo’llab 
quvvatlashga,    umumiy  xarajatlarning  59,4  %ini  tashkil  etdi  va  o’tgan  yilga  nisbatan  1,1  %  ga 

---

107 
oshdi.

  Bu  esa  Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturiga  asosan  kollejlar  va  litseylar    sonining 
kengaytilganligi natijasi hisoblanadi. Sog’liqni saqlashga xarajatlar ijtimoiy xarajatlarning  22,4 
%ini tashkil etdi (2006 y. 22,6 %).  
2007  yilda  “Ijtimoiy  himoya  yili”  dasturini  amalga  oshirish  munosabati  bilan  va  aholini 
ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirish hamda ko’lamini kengaytirish borasida qo’shimcha chora-
tajbirlar amalga oshirilishi natijasida   ehtiyojmand, nogiron va yolg’iz keksa odamlarga yordam 
ko’rsatish uchun byudjetdan  226,5 mlrd. so’m ajratildi.  
Bu yillarda boshqaruv organsarini moliyalashtirish xarajatlarining YAIMdagi ulushi keskin 
o’zgarmadi va 0,5-0,6 % darajasida saqlvnib qoldi. 
Iqtisodiyotga qilingan xarajatlar suv xo’jaligi ob’yektlari va aholi punktlari infratuzilmalari 
faoliyatini  va  zaruriy  moddiy  texnika  taraqqiyotini  ta’minlagan  bo’lsa-da,  jami  xarajatlar 
tarkibida  xarajatlar tarkibida ularning ulushi 2004-2007 yillar davomida qisqardi va 2007 yilda 
YAIMga nisbatan 2,3 % nitashkil etdi. 
Tahlil  qilinayotgan  davrda    markazlashgan  investitsiyalarning  byudjet  xarajatlaridagi 
ulushining kamayishi tendensiyasi barqaror bo’ldi. 
Agar  2002  yilda  Markazlashgan  investitsiyalarning  YAIMdagi  ulushi  4,7  %ni  (  Byudjet 
xarajatlaridagi ulushi 18 %ni) tashkil etgan bo’lsa 2005  yilda bu ulush 2,4 % (10,7%)ni tashkil 
etdi.    2007  yilda    markazlashgan  investitsiyalarning  YAIMdagi  ulushi  1,7%  ni  ,  jami  byudjet 
xarajatlaridagi  ulushi  esa  8.2  %ni  tashkil  etdi.  Soliq  stavkalarining  pasaytirilishi  ,  soliq 
imtiyozlarining  ko’paytirilishi  natijasida  korxonalar  moliyaviy  ahvolining  yaxshilanishi 
natijasida  ularning  jami  investitsiya  manbalaridagi  ulushining  ortishi  investitsiya  loyihalarini 
moliyalashtirishda      davlat  byudjeti  mablag’lari  sarfini  kamaytirish  va    tejalgan  mablag’larni 
ijtimoiy sohaga yo’naltirish imkonini berdi. 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining navbatdagi majlisi bo’lib 
o’tdi.  Deputatlar  O’zbekiston  Respublikasining  2018  yilgi  Davlat  byudjeti  va  davlat  maqsadli 
jamg’armalarining  byudjetlari,  shuningdek  soliq  va  byudjet  siyosatining  asosiy  yo’nalishlarini 
ko’rib chiqdilar. 
Deputatlar  ta’kidladilarki,  joriy  yilda  belgilangan  chora-tadbirlarni  o’z  vaqtida  va  to’liq 
moliyalashtirishni  ta’minlashga  qaratilgan  kuch-g’ayratni  safarbar  etish  yuzasidan  talay  tizimli 
ishlar  amalga  oshirildi.  Bunda  mahalliy  byudjetlar  mustaqilligini  oshirish,  daromadlar 
tushumlarining  qo’shimcha  manbalarini  aniqlash,  shuningdek  ularni  jalb  etish  hisobiga 
byudjetning  daromad  qismini  shakllantirish  borasida  sifat  jihatidan  yangicha  yondashuvlardan 
foydalanildi.  Bularning  barchasi  pirovard  natijada  belgilangan  makroiqtisodiy  ko’rsatkichlarga 
erishish  imkonini  berdi.  Joriy  yil  byudjeti  barcha  nazarda  tutilgan  xarajatlar  bajarilgan  va 
tasdiqlangan  dasturlar  moliyalashtirilgan  holda