Тузувчи : Файзуллаева Н

 
1. Davlat byudjetining mohiyati va funksiyalari. 
 
Davlat o’z iqtisodiy funksiyalarini bajarishda  moliyaviy manba sifatida davlat byudjetiga 
tayanadi. 
Davlat  byudeti  mamlakat  moliya  tizimining    markaziy  unsuri  bo’lib  makroiqtisodiy 
barqarorlikni ta’minlashda muhim rol o’ynaydi. 
Davlat  byudjeti  moliyaviy  balans  sifatida  ikki  qismdan  iborat  bo’lib,  bu  qismlarni  sodda 
qilib daromadlar va xarajatlar deb atash mumkin. 
Davlat  byudjeti  daromadlari  soliq  va  soliq  bo’lmagan  tushumlar  hisobiga  shakllansada, 
makroiqtisodiy tahlilda u soliqlar hisobigagina shakllanadi deb qaraladi. 
Davlat 
byudjeti 
xarajatlari 
tarkibida 
iqtisodiyotga 
xarajatlar, 
markazlashgang 
investitsiyalarni  moliyalashtirish,  ijtimoiy  himoya,  ijtimoiy  soha,  davlat  boshqaruv  va  sud 
idoralarini moliyalashtirish moddalari mavjud.          
Davlat  byudjet  xarajatlarini  (davlat  xarajatlari  va  transfert  to’lovlari)  ko’paytirish  yoki 
qisqartirish  orqali  mamlakat  iqtisodiyotiga  aralashadi.  Davlat  tomonidan  tartibga  solishning 
bevosita usullari yoki byudjet siyosati tovar va xizmatlarning davlat xaridi, YAIMni taqsimlash 
va qayta taqsimlash, ijtimoiy dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish, davlat  byudjetining 
daromadlar va xarajatlar qismidagi mutanosiblikni ta’minlash, ishlab chiqaruvchilarga moliyaviy 
yordam  shakllarini  ko’rsatish,  baholar  ustidan  nazorat  o’rnatish,  eksport  va  import  qilinadigan  
tovarlarga  kvotalar  o’rnatish  va  shuningdek,  mamlakat  aholisini  himoya  qilish  maqsadida  olib 
borilayotgan chora-tadbirlar majmuasidan iborat.  
Davlat tomonidan  ko’rsatiladigan moliyaviy yordamlar dotatsiya, subvensiya va subsidiya 
shakllarida  olib boriladi. 
Subsidiyalar – bu, pul yoki natura ko’rinishidagi yordam turi bo’lib, byudjet va byudjetdan 
tashqari  fondlardan    ko’rsatiladi.  Subsidiyalar  bevosita  va  bilvosita  bo’lishi  mumkin.  Bevosita 
subsidiyalarga  kapital  qo’yilmalar,  ilmiy  tadqiqotlar,  kadrlarni  qayta  tayyorlashga  ajratilgan 
mablag’lar kirsa, bilvosita subsidiyalarga soliq imtiyozlari, imtiyozli shartlarda kreditlar berish, 
pasaytirilgan bojxona bojlari va boshqalar kiradi. 
Bundan tashqari davlat aholini davlat transfertlari ko’rinishida himoya qiladi. 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  ko’p  qirrali  soliqlar  tizimidan  foydalaniladi.  Aholi  davlat 
byudjetiga har oyda  olgan daromadlariga qarab daromad solig’i to’laydi,   korxonalar esa olgan 
foydasiga qarab  foydadan  soliq to’laydilar.  Shu  kabi juda ko’p  mavjud soliq turlaridan oqilona 
va  ilmiy  asosda  foydalanish  orqali  davlat  soliq  siyosatini,  soliq  stavkalari  miqdorlarini    va 
imtiyozlari  turlarini  aniqlaydi  va  shu  bilan  butun  makroiqtisodiy  vaziyatga  ta’sir  ko’rsatadi. 
Soliqlarni o’zgartirish orqali investitsiyalar va jamg’armalar rag’batlantiriladi. 

---

106 
Davlat  byudjeti  mablag’lari  hukumatning  daromadlarni  va  resurslarni  qayta  taqsimlash 
funnksiyasin bajarishi uchun imkoniyat yaratadi.