Тузувчи : Файзуллаева Н

4. Avtonom xarajatlar mul’tiplikatori.
 
Avtonom  xarajatlarning  har  qanday  o’sishi,  ya’ni    ΔA  =  Δ  (a+I+G+Xn)    mul’tiplikator 
samarasi hisobiga Yalpi daromadlarning ko’proq miqdorga (ΔY)  oshishiga olib keladi.   
Avtonom  xarajatlar  mul’tiplikatori  muvozanatli  YAMM  o’zgarishning  avtonom 
xarajatlarning har qanday komponenti o’zgarishiga nisbatini ko’rsatadi
:      m = ΔY /ΔA: 
  Bu yerda: m - avtonom xarajatlar mul’tiplikatori; 
ΔY – muvozanatli YAIMning  o’zgarishi; 
ΔA – avtonom xarajatlarning Y o’zgarishiga bog’liq bo’lmagan o’zgarishi. 
Mul’tiplikator - Yalpi daromadlar avtonom xarajatlarning dastlabki o’sishi (kamayishi)dan 
necha marta ortiq o’sganligini (kamayganligi) ko’rsatadi. 
 
Avtonom iste’mol ΔSA miqdorga o’ssa, bu Yalpi xarajatlar va daromadlar (U) ning o’sha 
miqdorda  o’sishiga  olib  keladi.  Bu  esa,  o’z  navbatida  iste’molning  ikkinchi  marta  (daromadlar 
oshishi  hisobiga)  MRS  x  ΔSA miqdorda o’sishiga olib keladi.  Keyinchalik Yalpi xarajatlar va 
daromadlar MRSxΔSA miqdorda yana o’sadi. Shunday qilib, «daromad-xarajat» ko’rinishidagi 
doiraviy aylanish bo’yicha jarayon davom etaveradi. 
ΔSA↑

 >AD↑

Y↑

C↑

AD↑

Y↑

C↑

AD↑

Y↑    va hokazo. 
Ushbu  oddiy  vaziyatdan  ko’rinib  turibdiki,  Yalpi  daromadlar  (Y),  avtonom  iste’molning 
dastlabki o’zgarishi ΔSA↑ ga nisbatan bir necha marta ko’p o’zgaradi. Bu shuni bildiradiki, S, I, 

---

95 
G yoki Xp miqdorlardagi oddiy o’zgarishlar ham ishlab chiqarish hajmi va bandlik darajalarida 
katta o’zgarishlarga olib kelishi mumkin. Shunday qilib, mul’tiplikator iqtisodiy beqarorlik omili 
hisoblanadi.  Shuning  uchun  ham  davlatning  byudjet-soliq  siyosatidagi  asosiy  vazifalardan  biri 
bo’lib,  o’rnatilgan  barqarorlashtirgichlar  tizimini  yaratish  hisoblanadi.  Bu  tizim  iste’molga 
chegaralangan moyillikni kamaytirish orqali multiplikatsiya samarasini pasaytiradi. 
Mul’tiplikator  samarasi  mohiyatini  quyidagi  misolda  ko’rib  chiqamiz.  Aytaylik,  dastlab 
iqtisodiyotga investitsiyalar miqdori 5 mlrd. so’mga ko’paysin. Bu, o’z navbatida ish haqi, renta, 
foyda  ko’rinishda  uy  xo’jaliklari  daromadiga  aylanadi.  Agar  iste’molga  chegaralangan 
moyillikni 0,75 ga yoki 75 %ga teng deb olsak. Uy xo’jaliklari bu daromadning 75 foizini, ya’ni 
3,75  mlrd.  so’mni  iste’mol  xarajatlariga  sarflaydi,  qolgan  1,25  mlrd.  so’mni  jamg’aradi. 
Sarflangan 3,75 mlrd. so’m boshqalar uchun daromad hisoblanadi. O’z navbatida ular ham 3,75 
mlrd.  so’mning  75  foizini  iste’mol  uchun  sarflaydilar  va  25  foizini  jamg’aradilar.  Bu  jarayon 
oxirgi so’m jamg’arilmaguncha davom etadi. 
Bunda: m = ΔY /  A   = 20 / 5 = 4     va   m = 1 /   (1-0,75) = 4    
 va   bundan