35
R
n
istemolchidagi tok faqat sinusiodal
kuchlanishning bir yarim
davrida oqib o‘tadi va shu tufayli to‘g‘irlagich -
bir yarim davrli
deb
ataladi.
Bu davr ichidagi to‘g‘irlangan kuchlanish va tok :
m
m
rt
o
m
m
rt
o'
I
I
I
U
U
U
2
2
'
2
2
318
,
0
/
;
318
,
0
/
.
(3.1)
To‘g‘irlangan kuchlanishning Fure qatoriga yoyishdan topilgan asosiy
garmonikasi amplitudasi:
.
2
/
2
.
m
оg
m
U
U
(3.2)
Bunda
o‘zgarib turish (pulsatsiya) koeffitsienti:
.
57
,
1
2
/
/
'
.
rt
o
оg
m
n
U
U
q
(3.3)
Bir fazali yarim o‘tkazgichli to‘g‘irlagichlar kam tok tok va yuqori
kuchlanish talab etuvchi qurilmalarni ta’minlayda, masalan elektron-nurli
trubkalarni, rentgen trubkali apparatlarni va boshqalarni ta’minlashda
ishlatiladi.
Bu to‘g‘irlagichlarning kamchilikchilariga
ulardagi bir xil qutbli tok
bo‘lib, u ikkinchi chulg‘amdan o‘tayotib transformator o‘zagini
magnitlantiradi, uning xarakteristikalarini o‘zgartiradi va FIK ni
kamaytiradi; to‘g‘irlangan kuchlanish qiymatining kichikligi (
U
sr
1/3
U
2
m
); o‘zgarib turish (pulsatsiya) ning yuqoriligi (
q
n
= 1,57) va
dioddagi teskari kuchlanishning kattaligi (
U
obr
U
2
m
).
Ko‘prik sxemali
ikkita yarim davrlik to‘g‘irlagich (3.3a-rasm)
ko‘prik sxemasi bo‘yicha ulangan
Tr
transformator va to‘rtta dioddan
iborat.
Ko‘prikning bitta diagnali transformatorning ikkinchi chulg‘ami va
ikkinchi
3.3-rasm Ko‘prik sxemali ikkita yarim davrlik to‘g‘irlagich
а
)
u
2
u
1
VD
4
Тр
R
н
i
2
'
i
2
''
i
2
''
VD
3
3
VD
1
VD
2
1
2
i
2
'
u
н
i
2
''
i
2
'
u
н
T
0
U
s р
I
s р
T/
2
U
2
m
t
b
)
i
2
'
i
2
''
u
н
,
i
н
36
diagnali esa
R
n
qarshilik bilan ulangan. Qarshilikning musbat qutbi
qilib jo‘mrak katodlarining umumiy bog‘lanish nuqtasi, manfiy qutbi qilib
anodlarning bog‘lanish nuqtasi tanlanadi. 3.3b-rasmda to‘g‘irlangan
u
n
kuchlanish va
i
n
toknning vaqt diagrammalari keltirilgan.
Ikkinchi yarim davr ikkilamchi chulg‘amning 1 nuqtasida manfiy
potentsal, 2 nuqtasida esa musbat potentsial bo‘lganida,
i
2
'' tok
VD
2
jo‘mrak,
R
n
qarshilik va
VD
4 jo‘mrak orqali bitta chiziqli ko‘rsatkich
orqali yo‘nalishda oqib o‘tadi.
Bunda VD
1 va
VD
3 jo‘mraklar
bu paytda
yopiq bo‘ladi, chunki ular teskari kuchlanish ostida bo‘lishadi.
Shunday qilib,
R
n
, qarshilik orqali o‘tayotgan
i
2
'
va
i
2
'' toklar
yo‘nalishi bir xil. Bunda qarshilikdagi kuchlanish va tok egri chiziqlari
(3.3,b-rasm) (diodlarga to‘g‘ri kuchlanish berilganda
U
pr
0 ) qiymat va
shakl jihatdan transformator ikkilamchi chulg‘amining
kuchlanish va
tokning to‘g‘irlangan yarim davrlarini takrorlaydi. Ular noldan to
maksimal qiymatgacha o‘zgarib turadi.
To‘g‘irlangan kuchlanish va tokning o‘rtacha qiymati (doimiy tartibli)
:
;
636
,
0
)
/
2
(
2
2
'
m
m
r
o
U
U
U
(3.4)
m
m
r
o
I
I
I
2
2
'
636
,
0
)
/
2
(
, bunda
.
/
2
2
н
m
m
R
U
I
(3.5)
To‘g‘irlangan kuchlanishning Fure qatoriga yoyishdan topilgan asosiy
(ikkilamchi) garmonikasi amplitudasi:
.
424
,
0
)
3
/
4
(
2
2
.
m
m
оg
m
U
U
U
(3.6)
Bunda
o‘zgarib turish (pulsatsiya) koeffitsienti:
.
667
,
0
3
/
2
/
.
ср
оg
m
n
U
U
q
(3.7)
Jo‘mrakdagi teskari kuchlanish U
ots_max
.
q U
2m
To‘g‘irlashning ikita yarim davrli sxemasida, bir yarim davrliga
qaraganda transformatordan
unumliroq foydalaniladi, garchi o‘zgarib
turish (pulsatsiya) koeffitsienti pasaygan (
q
p
0,67) bo‘lsada, uning
qiymati yuqoriligicha qoladi.
Boshqariladigan to‘g‘irlagichlar
Boshqariladigan to‘g‘irlagichlarga bo‘lgan talab tobora ortib
bormoqda.
Ushbu
istemolchilar
uchun
tiristorli
to‘g‘irlagichlar
qo‘llaniladi: kichik tok istemolchilari uchun bir fazali va katta quvvatli
istemolchilar uchun esa uch fazali to‘g‘irlagichlardan foydalaniladi.
37
3.4a-rasmda, chiqishi transformatorning nol nuqtasida bo‘lgan bir
fazali to‘g‘irlagich sxemasi keltirilgan. To‘g‘irlagichning jo‘mragi sifatida
VS
1 va
VS
2 tiristorlardan foydalanilgan.
3.4-rasm Bir fazali to‘g‘irlagich sxemasi
3.4a-rasmda ko‘rsatilgan
Tr
transformatorning ikkilamchi kuchlanish
qutblanishida
VS
1
tiristor
i
n
' tokni o‘tkazishi mumkin, agarda uning
boshqarish elektrodiga
I
y
1
boshqaruv signali berilsa. Bu signal tabiiy
tayanch ochish paytiga nisbatan fazali siljish
burchak
- boshqaruv
burchagi ostida beriladi (3.4,b-rasm). Tiristorning tabiiy ochish payti
bo‘lib tiristor anodi va katodi orasida musbat kuchlanishning paydo
bo‘lish payti hisoblanadi (
=0 bo‘lganda).
Tiristorni
R
n
aktiv qarshilik orqali ishga tushirilganda
t = α
vaqt
paytida qarshilikdagi
u
n
kuchlanish
sakrash orqali
u
n
' = u
2
' ga qiymatga
ko‘tariladi (benuqson tiristor va transformatorlarda).
t =
vaqt paytida
jo‘mrak va qarshilik toki nolga tenglashadi va
VS
1
Do'stlaringiz bilan baham: