Tutqich bermas graviton

q
larning birining oldiga «+», ikkinchisiga esa «‒» qo‘yib yozish mumkin edi.
Shu tarzda, agar, elektromagnit kuchning (ya’ni, 
F
e
) qiymati manfiy bo‘lsa, obyektlar o‘zaro tortishishini; va aksincha, u musbat bo‘lsa,
obyektlar itarilishini yaqqol ifodalash mumkin. Lekin, bizning muddaomiz uchun bu muhim emas. Chunki, bunda itarilish ham, tortishish
ham bitta narsa - elektromagnit kuchning boshqa-boshqa shaklda namoyon bo‘lishi xolos. Ishora ko‘rsatkichidan qat’iy nazar, kuchning
kattaligi bir xil qolaveradi. Shu sababli, biz keyingi o‘rinlarda ham 
q
lar uchun ishoralar qo‘yib o‘tirmaymiz.
Demak, biz har ikkala obyektlar zaryadi o‘zaro teng deb oldik. Ya’ni, 
q
=
q
′; 
qq
′=
 qq=q
2
. Endi, mazkur zaryadlangan obyektlar orasidagi
masofa aniq 1 sm ga teng deb olsak, 
d
=1 va 
d
2
=1 bo‘lib chiqadi. Unda, Kulon formulasi quyidagicha shaklga kelib qoladi: 
F
e
=
q
2
.
Endi tasavvurimizdagi tajribaga xulosalar yasaymiz. Demak, bizda, oraliq masofasi 1 sm ga teng bo‘lgan ikkita obyekt mavjud. Ular bir
xil qiymatdagi zaryadga ega va ularning massalari ham bir xil. Ular orasida ham gravitatsiya va ham elektromagnit kuch ta’sir qilmoqda.
Endi gravitatsiya va elektromagnit kuchlarini o‘zaro taqqoslaymiz. Buning uchun, Nyuton va Kulon formulalarining o‘zimiz
soddalashtirgan ko‘rinishlarini, ya’ni, 
F
g
=0,0000000667
m
2
va 
F
e
=
q
2
ning o‘zaro nisbatini olamiz. Nisbat quyidagicha ko‘rinish oladi:
Maxrajdagi noqulay o‘nli kasrdan qutulish uchun uni 1 taqsim 0,0000000667 tarzida alohida kasr qilib chiqarib olamiz. Yoki, 1:
0,0000000667=15000000 tarzida butun son qilib olishimiz ham ancha qulay bo‘ladi. Unda, elektromagnit va gravitatsiya kuchlarining
nisbati formulasi quyidagicha ko‘rinish oladi:

---

11.03.2022, 09:08
Tutqich bermas graviton
https://www.orbita.uz/index.php?view=article&catid=69%3Aqiziqarli-fizika&id=792%3Atutqich-bermas-graviton&tmpl=component&print=1&layout=… 3/6
Yanada soddalashtirsak,
bo‘ladi.
Biz har ikkala kuchni dinada o‘lchaganimiz sababli, nisbatdagi bo‘linishlar natijasida o‘lchamliklar qisqarib ketadi va biz toza, "sof son"
keltirib chiqaramiz. Demak, biz ko‘rib chiqayotgan kuchlardan biri ikkinchisidan qandaydir aniq bir son marotaba katta bo‘lar ekan va
bunda qaysi o‘lchov birliklaridan foydalanishimizning ahamiyati yo‘q.
Endi, mazkur ikki kuchning o‘zaro nisbatini aniqlamoqchi bo‘lsak, unda, formuladan ko‘rinib turibdiki, biz 
q
/
m
kattalikni topishimiz shart.
Demak, bizga zaryad va massaning aniq qiymatlari kerak bo‘ladi.
Avvaliga zaryadni ko‘rib chiqamiz.
Tabiatda barcha-barcha obyektlar nihoyatda kichik va mayda bo‘lgan subatom zarralardan tarkib topgan bo‘ladi va olimlar ushbu
subatom zarralarni uch xil sinfga tasniflashadi.
Birinchi turkum zarralarning zaryadi mavjud bo‘lmaydi, yoki, ularning zaryadi 0 ga teng deyiladi. Bunday zarralarga misol qilib, neytron
va neytrinoni ko‘rsatish mumkin. Ularning shuningdek neytral zarralar ham deyiladi.
Ikkinchi turkum zarralarning zaryad ishorasi musbat bo‘ladi. Bu turkumga proton va pozitron mansub bo‘lib, ular boshqa xossalariga
ko‘ra farqlansa-da, lekin, zaryadi doimo bir xil bo‘ladi. Ularning zaryad ko‘rsatkichlarini +1 deb belgilash o‘rinlidir.
Uchinchi turkum zarralarning zaryad ishorasi manfiy bo‘lib, ularni −1 bilan belgilanadi. Ushbu turkumga elektron va antiproton
mansubdirlar.
Bundan kelib chiqadiki, agar obyekt faqat neytral zarralardan tashkil topgan bo‘lsa, yoyinki, uni tashkil qiluvchi zarralarning qanchasi
musbat zaryadli bo‘lsa, qolgan yana shunchasi manfiy zaryadli bo‘lib, ya'ni, obyekt teng sondagi musbat va manfiy zarralardan tarkib
topgan bo‘lsa, uning umumiy zaryadi ham nolga teng bo‘ladi. Bunday obyekt uchun