Tut parvonisi va Tut odimchisi

So‘ruvchi zararkunandalar
Kemiruvchi zararkunandalar
Kemiravchi hasharotlarning og‘iz apparati kemiruvchi tipda
tuzilgan bo‘lib, ular o‘simlik ildizlarini, mevalarini, po.stloq va
yog‘ochlik qatlamlarini, barg va gullarini kemirib oziqlanadi.
Bularga tut parvonasi, tut odimchisi, ko‘k qurt tunlami, buzoqboshi
qo.ng.iz, tilla qo.ng.iz, Amerika oq kapalagi, uzun mo.ylovdor
qo.ng.izlari kirib, tut daraxtiga, tutzorlarga, tut ko.chatzorlariga
katta zarar keltiradi.
Tut parvonasi — Diaphania Pylolis
Kemiruvchi zararkunandalaming ichida tut parvonasi mamlakatimizda tutning asosiy zararkunandalaridan bin bo‘lib, respublikamiz hududida 1993-yildan boshlab ayrim tumanlarda juda katta zarar yetkazdi. Ma’lumki, tut bargi ipak qurtining birdan-bir oziqasi hisoblanadi. Respublikamizning olimlari va qishloq xo.jahgi xodimlari oldida pillachilikni rivojlantirish mo.l-ko.lchilikni vujudga keltirish uchun muhim vazifalardan biri pilla sifatini yaxshilash, pilladan mo’l hosil olish hisoblanadi.
Tut parvonasining Surxondaryo tutzorlariga qirg.in, ofat keltirayotganiga 10 yildan oshdi. Hozirgi vaqtda respublikamizning barcha viloyatlarida tarqalgan. Tut parvonasi kapalaklar yoki tanga qanotlilar turkumining parvona kapalaklar oilasiga kiradi. Bu hasharot Markaziy Osiyoda, jumladan, O'zbekistonda oldin uncha ko.p uchramagan bo.lsa-da, 1997-yilning sentabr oyida tut daraxtlariga katta zarar keltirayotgani to‘g‘risida xabar tarqaladi.
Surxondaryo viloyatining bir qator tumanlarida, xususan Jarqo‘rg.on, Termiz, Qumqo.rg.on tumanlaridagi ko.m-ko.k bo‘lib turgan tut barglarni butunlay ilmateshik qilib tashladi va burglar qurib, to‘kilib ketishiga sabab bo‘ldi. Tut parvonasining tez tarqalib ketishiga asosiy sabablardan biri hasharot paydo bo.lgandan unga qarshi kurashmaganlik,hech qanday chora-tadbirlar qollaniimaganlikdir. Shu sababli ular tezda tarqalib, ko.pgina tumanlarda tut plantatsiyalariga katta zarar keltiradi.
1994— 1995-yillarda hasharotga qarshi kurash tadbirlari olib borilganligiga qaramay, Surxondaryo viloyatidagi mavjud 18,1 mln tut daraxtining 11,4 mln tupi yoki 62,8 foizi, 3674 gektar maydondagi tut plantatsiyalaming 2221 gektar yoki 60,5 foizini zararladi. 1997-yildan boshlab, zararkunanda Farg'ona viloyatining Oltiariq, Yozyovon, Andijon viloyatining Ulug‘nor, Asaka tumanlarida paydo bo‘ladi. Bunday holat butun Farg'ona vodiysiningbarcha tutzorlariga katta zarar keltirdi.
Albatta, tut parvonasining respublikamizga kirib kelishi Respublika pillachiligi uchun judatashvishli vaziyatdir. 2001 yildan boshlab, tut parvonasi Toshkentviloyatining Bekobod tuman xo'jaliklarida uchray boshlaydi.Tut parvonasi janubiy rayonlarda olti-yetti avlod berib rivojlanishi aniqlangan. Hasharot to‘liq o'zgaruvchan rivojlanuvchihasharotlar qatoriga kirib, 4 ta fazada (tuxumlik, qurtlik, g‘umbaklikva imago voyaga yetgan fazalarda) rivojlanadi.
Hasharot katta yoshdagi qurtlik davrida qishlaydi. Qishlagan qurtlar maxsus ipaklari yordamida to'qilgan «Pilla» ichida, po‘stloqlarbo'lib, diapauza davrini o‘tkazadi, ya’ni qattiq sovuqdan himoyalanadi. Mart oylarida g‘umbakka aylanib, 15—20 kundan keyin kapalaklar uchib chiqadi. Kapalaklarning asosiy qismi 7—10 kundan so‘ng qulay sharoitda uchib chiqadi. Bu davr bahor, ya’ni ipak qurtini boqish davriga to‘g‘ri kelib,zarari uncha sezilmaydi.
Zararkunandaning kapalagining kattaligi 15—17 mm bo‘lib, rangi sarg‘ish bo'ladi, ular qo‘shimcha oziqlanib, tuxum qo‘ya boshlaydi. Har bir urg‘ochi kapalak 3—4 tadan yoki yakka tartibda tuxum qo'yadi. 4—5 kundan keyin tuxumdan qurtlar ochib chiqib barglarning bir tarafidagi to'qimalarini yeb zararlaydi. Qurtlar 6 yoshgacha boradi. Ular uchinchi yoshgacha ochiq yashab, bargning ustki qavati bilan oziqlanadi, katta yoshlarida esa baigning bir tomonini o‘rab, uning ichida himoyalangan holatda bo‘ladi.