Tushintirishxat I

Kristallik panjara sхemasi.

Metall va qotishmalar kristall jismlar bo‘lib, ularda musbat ionlar kristall panjaralar hosil qiladi. Amorf jismlarda (shisha, yog‘och, chinni) atomlar tartibsiz joylashgan bo‘lib, kristall panjara hosil qilmaydi. Elementar katakcha- eng kam atomlar sonli hajm elementi. Buni ko‘p marta taхlab fazoda bor kristalni ko‘rish mumkin. Metallar uchun asosan eng ko‘p tarqalgani 3 хil4 : –Hajmi markazlashgan kub (HMK) panjara, bunday kristall panjarada 9ta atom bo‘lib, ularning 8tasi kub katakchaning burchaklari uchida, bittasi kub markazida joylashadi. Bunday kristall panjara alfa-temir, xrom, vanadiy, volfram, molibden, litiy, tantal, qalay va boshqa metallar uchun xosdir. –Yoqlari markazlashgan kub (YOMK) panjara, bunday panjarada 14 ta atom bo‘lib, ularning 8 tasi kub katakchasining burchaklari uchida, 6 tasi yon tomonlarning markazida yotadi. Bunday kristall panjara gamma-temir, aluminiy, mis, nikel, kobalt, qo‘rg‘oshin, kumush, oltinda uchraydi (2.3-rasm). – Geksagonal panjara, bunday kristall panjarada 17 ta atom bo‘lib, ularning 12 tasi 6 yoqli prizmaning burchaklari uchida, 2 tasi prizmaning ustki va ostki yoqlari markazlarida, 3 tasi prizmaning o‘rta qismida joylashadi(2.4-rasm). Bunday kristall panjara magniy, kobalt, titan, berilliy kabi elementlar uchun xosdir.

Hajmi markazlashgan kub elementar yacheykaning ta’sviri: a – qattiq sferalardan tashkil topgan yakka yacheyka; b – yakka yacheykaning kristall panjaradagi modeli; d – juda ko‘p atomlardan tashkil topgan kristall hajmi. 4 Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ - Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2. Yoqlari markazlashgan kub elementar katakchaning tasviri

Yoqlari markazlashgan kub elementar katakchaning tasviri: a – qattiq sferalardan tashkil topgan yakka katakcha; b – yakka katakchaning kristall panjaradagi modeli; d – juda ko‘p atomlardan tashkil topgan kristall hajmi.