Tursunoy Sodiqovaning “Dildagi dur” asarining pragmatik tahlili

Asarda dialoglar yoki suhbatlar bo‘lmagani tufayli “hamkorlik” aloqasi bevosita yuzaga chiqmaydi. Ushbu aloqada talab etiladigan jihat esa aynan adresat va adresantning bir-biriga munosabatidir. Parchada esa xalq o‘rtasidagi gapga munosabat bildirilyapti. Shuning uchun keltirilgan parchani qisman “hamkorlik aloqasi” yuzaga chiqqan deya tanladik.

“Imperativ” aloqa

• Oyog‘u qo‘ling, tilingni niyating boshqarib turadi. Sen avvalo niyatingni tozala, ya’niki, savob-gunohning farqini bil, keyingina reja tuz! Yuzingni yorug‘ qiladigan ham, xonumoningni barbod qiladigan ham shu, niyating!

• “Imperativ” aloqa mohiyatidan ham ma‘lumki, unda hukmronlik, boshqaruvchilik ohangi sezilib turishi kerak. Keltirilgan parchada ham, bevosita bo‘lmasa ham, bilvosita bu aloqa ko‘zga tashlanadi.

“Baholovchi” aloqa

• “Qilingan barcha ishlar niyatlariga qarab qabul qilinadi”, deyilyapti hadisi sharifda. Odatda, ota-onadan keyin xayr-ehsonlar qilinadi. Mehmonlarning rizoligidan keladigan savoblar va duolar o‘tganlarning ruhiga bag‘ishlanadi. Bu bilan farzandlar o‘zlarini bir qadar yengil sezadilar, ota-onamning u dunyoligiga qadar bir tomchi yaxshilik qo‘sha oldimmikin, deb umidlanadilar.

• Parchada “baholovchi” aloqa muallifning hadisga bildirgan munosabati orqali yuzaga chiqqan. Muallif buni baholabgina qolmasdan, uni tasdiqlovchi fikrlarni ham keltirib o‘tgan.

Lokutiv nutqiy akt – talaffuz akti, til birliklarining grammatik qoidalar bo‘yicha tuzlishi, fikrning obyektiv mazmuni. Bunday nutqiy aktlar suhbatdosh tomonidan reaksiya talab qilinmaydi.

Nutqiy akt tuzilishi

Nafsilambrni aytganda, savob qidiribgina emas, shu hayotning achchiq-chuchugini totib, suyagi zirqirab turgan har qanday inson birovning aziyatiga ters qarab ketishi mumkin emas, aqli kalta bo‘lsagina, xudobexabar bo‘lsagina, ya’ni chiqindi odamgina befarqlik qiladi, deb o‘ylayman.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• 1. Pardayev Z. Pragmalingvistika. – Toshkent, 2015.
• 2. Сафаров Ш. Прагмалингвистика. – Тошкент, 2008.
• 3. Soqidova T. Dildagi dur. – Toshkent: O‘zbekiston, 2016.

E’tiboringiz uchun rahmat!