Tursunoy Sodiqovaning “Dildagi dur” asarining pragmatik tahlili

Pragmemalar

• Pragmatik yo‘naltirilgan va inson fe’l atvorini boshqarishga mo‘ljallangan, tilning turli sathlariga oid birliklardir. Ularning asosiy belgilari:

ular kommunikativ jarayonda mustaqil hisoblanadi;
vaziyatning to‘liq bahosi ular anglatgan lug‘aviy ma’no yadrosiga kiradi;
ular o‘zlari anglatganidek tugallangan muhokama sifatida qo‘llanadi.
Pragmatik ta’sir
Pragmemalarning vazifalari
Salbiy pragmatik ta’sirning kuchayishi:
U ablah.
Ijobiy va salbiy bahoning o‘zgarishi:
1. Yo‘lbars – yovvoyi hayvon.
2. O‘zida erki, qo‘lida ixtiyori yo‘q odamlarning hayvondan nima farqlari bor
Salbiy pragmatik ta’sirning susayishi:
Uning turqi,
uning turqchasi.

Diskurs tuzilishi

Vaziyat, sharoit
Strategiya va taktika
MAQSAD MATN
So‘zlovchi
Adresant
Hamsuhbat
Adresat

Diskurs nazariyasida muhim o‘rin tutuvchi aloqaning tuzilish sistemasi quyidagi komponentlardan tashkil topishi mumkin:

“Ma’lumot beruvchi” aloqa
Bunda adresant tomonidan obyektiv voqelikdagi yangiliklar, o‘zgarishlar haqida ma’lumot beriladi.
“Hamkorlik” aloqasi
Bu aloqa yordamida muloqot ishtirokchilarining o‘zaro tas’iri ta’minlanadi.
“Imperativ” aloqa
Bu aloqa direktiv diskurs doirasida buyurish, boshqarish intensiyasi tufayli qo‘llaniladi.
“Baholovchi” aloqa
Voqelik faktlariga munosabat bildirish zarurati baholovchi nutqiy aktlarni qo‘llashga imkoniyat yaratdi.

“Ma’lumot beruvchi” aloqa

Bir kuni ishxonamning eshigi asta taqilladi va barvasta bo‘yli, yoqimligina ayol kirib keldi.

• “Dildagi dur” asarida “ma’lumot beruvchi” aloqaga misollar kam uchraydi.
• Keltirilgan gap ma’lumot berish uchun aytilgan bo‘lsa-da, biroz subyektiv baho ham sezilib turadi. Gapdagi “yoqimligina” so‘zi ana shu bahoni yuzaga chiqaradi.

“Hamkorlik” aloqasi

• “Men yomondan ayrilib yaxshini topqoning qani”, deydi xalq. Ko‘z ochib ko‘rganingdan qayrilib ketib, nikohingdan ayrilib ketib, baxt topaman deb o‘yladingmi?