|
Турли касб жамоаларидаги муносабатларда социометрия методининг ўрни
Инсоният свилизацияси пайдо бўлганидан то бугунги юксак тараққий этган замонгача хар доим инсонлар турли мақсадларда гурухларга бирлашишган. Ушбу гурухлардаги шахслараро муносабатларда хилма-хил фикрлар,турлича қарашлар пайдо бўлиб туриши таъбий холдир. Мана шу каби муносабатлардаги ўзига хос такрорланмас жихатлар ҳар доим одамларни қизиқтириб келган ва ўрганишга бўлган интилишларни кучайтирган.
Инсонлардаги энг ички, интим туйғуларни психология фани доирасида ўрганилиб, бу каби жамоавий муносабатлар фан доирасида социометрия методи орқали аниқланади.
Шу ўринда социометрия нима ва у нима учун керак, нимага хизмат қилади? деган савол пайдо бўлиши табий холдир: Sotsiometriya miqdoriy o'lchov usullarini ma'lum guruhlar va ijtimoiy tuzilmalarning o'zida qo'llashga hissa qo'shadi va biz guruh darajasida ham, uning har bir a'zosining imkoniyatlarini, o'zaro ta'sirlarini va aqliy farovonligini tushunishga yordam beradi. Yaratilgandan buyonsotsiometriya turli guruhlarning tarkibiy qismlari, masalan, o'quv, o'quv, mehnat yoki sport sohalarida o'zaro ta'sirni baholash va o'lchashda juda qimmatli vosita bo'lib kelgan.
Bu metod kichik guruh a’zolari o’rtasidagi bevosita emotsional munosabatlarni o’rganish va ularning darajasini o’lchashda qo’llaniladi. Unga amerikalik psixolog va terapevt Yakob Levi Moreno 20-асрнинг бошларида asos solgan. Ushbu yangi kontseptualizatsiya sotsiometriyani bir necha a'zodan iborat guruhlarda ham, ancha murakkab va kattaroq ijtimoiy sharoitlarda ham guruh va ijtimoiy o'zaro ta'sir dinamikasini o'rganish, tashxislash va bashorat qilish qobiliyatiga ega bo'lgan texnikaga aylantirdi.
Mazkur metod yordamida muayyan guruhdagi har bir a’zoning o’zaro munosabatlarini aniqlash uchun uning qaysi faoliyatida, kim bilan qatnashishi so’raladi. Olingan ma’lumotlar matritsa, grafik, sxema, jadval shaklida ifodalanadi. Ulardagi miqdor ko’rsatishlari guruhdagi kishilarning shaxslararo munosabatlari to’g’risida tasavvur hosil qiladi.
Umuman aytganda, sotsiometriya metodidan turli yoshdagi, kasbdagi, jinsdagi, saviyasi har xil kishilar guruhlaridagi psixologik qouninyatlar, mexanizmlar va yondashuvlarni tadqiq etishda unumli foydalansa bo’ladi.
Sotsiometrik metod miqdoriy yondashuvga tegishli bo'lgan bir nechta metodologik resurslardan foydalanadi, masalan, sotsiometrik test metodikasi spektriga tegishli bo'lgan anketa va so'rov.
Sotsiometriya turli maqsadlarni ko'zlaydi va turli xil maqsadlarda foydalanadi. Yakob Levi Morenoning so'zlariga ko'ra, sotsiometriyaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
Inson bir guruh odamlarda uyg'otadigan xushyoqish darajasini baholang.
Buning sabablarini ko'rib chiqing.
Xuddi shu guruhning turli xil tarkibiy qismlari o'rtasidagi kelishuv darajasini tahlil qiling.
Sotsiometriyaning яна бир maqsadi бу guruhning boshqa tarkibiy qismlari tomonidan ko'proq rad etilgan shaxslarni aniqlash va tasniflashdir.
Xuddi shu tarzda, u qarama-qarshi holatlar bilan ham shug'ullanadi: qolganlar tomonidan eng qadrli bo'lgan shaxslarni aniqlash va tasniflash. Shu tariqa, birinchisi bilan ishlash, ularning ijtimoiy ko'nikmalarini targ'ib qilish va qolganlari bilan aloqalarini va munosabatlarini mustahkamlash, shu bilan birga eng qadrli bo'lganlarning etakchilik qobiliyatini oshirish mumkin.
Sotsiometriyaning yana bir maqsadi guruhdan ajratilgan yoki ajratilgan deb hisoblangan odamlarni aniqlash.
Bu qanday o'lchanadi? Ular guruh ichidagi dinamikada va munosabatlarda ijobiy yoki salbiy ta'sir ko'rsatmaydigan shaxslardir. Guruhning dinamikasini o'rganib chiqqandan so'ng, bu bizga taqdim etadigan imkoniyatlardan yana biri, u qanday ta'sir qilishi va ba'zi o'zgarishlarga moslashishi masalan: yangi shaxslarni kiritish yoki boshqalarning chiqib ketishi kabi. Ushbu uchta maqsadni ushbu metodika yordamida eng ko'p tahlil qilinadigan ikki guruh bo'lgan ta'lim va kasbiy sharoitlarda sotsiometriya orqali topish mumkin.
Yakob Levi Moreno tomonidan ishlab chiqilgan sotsiometrik metod odatda ta'lim sharoitida qo'llaniladi. Hamkasblar o'rtasidagi o'zaro ta'sir, xushyoqish, antipatiya va hamjihatlik darajasi bo'yicha ko'proq ma'lumot va tahlil elementlariga ega bo'lish uchun foydalaniladi. Shuningdek, u ushbu a'zolarning bir nechtasi o'rtasida yuzaga kelishi mumkin bo'lgan ba'zi ijobiy naqshlarni yoki kelishmovchiliklarni aniqlashga va bu dinamikaning guruhga qanday ta'sir qilishiga xizmat qiladi.
Sotsiometriyaning asosiy funktsiyalari asosan ikkitadir: birinchidan, guruh ichidagi shaxsiy munosabatlarni aniqlash. Shuni ta'kidlash kerakki, sotsiometriyakamdan-kam hollarda katta guruhlarni o'rganishga, xavf ostida bo'lgan o'zgaruvchilarni yaxshi aniqlashga imkon beradi. Guruh ichidagi xulq-atvor naqshlari aniqlangandan so'ng, usul sotsiometrik test yordamida qo'llaniladi.
Sotsiometrik test - bu tahlildan o'tgan har bir guruh a'zosi to'ldirishi kerak bo'lgan anketa. U ishtirokchilarga zarar etkazmasdan yoki bosim o'tkazmasdan boshqarilishi kerak. Sinov turli xil senariylarni taklif qiladi va ishtirokchiga qaysi boshqa a'zolar bilan kichik guruh tuzishni afzal ko'rishlarini va ularning sabablarini tanlash erkinligini beradi. Shu tarzda va har bir a'zoning javoblari orqali guruh ichidagi dinamikani va har bir ishtirokchining boshqa shaxslarga nisbatan katta yoki kichikroq minnatdorchiligining sabablarini o'z qo'li bilan bilish mumkin.
Nihoyat, иккинчидан,bashorat qilish uchun usul ishlatiladi. Ya'ni, bu ishtirokchilar o'rtasidagi ziddiyatlarni hal qilish uchun eng mos va samarali dinamikani oldindan ko'rib chiqishga yordam beradi va ilgari aniqlangan yaxshi dinamikani rag'batlantiradi.
Шундай қилиб социометрия методи ижтимоий гурухлардаги шахсларнинг ўзаро муносабатларини аниқлаш ва уларга илмий бахо бериш учун энг асосий қўлланилувчи воситадир. Бу метод ёрдамида шахсларнинг жамоавий мухитдаги тутган ўрнининг қандай даражадалигини аниқлаш мумкин, у хоҳ ижобий бўлсин, хоҳ салбий бўлсин . Бу орқали жамоадаги турли даражадаги муаммоларнинг олдини олиб мехнат жамоасининг иш унумдорлигини ва жамоа аъзоларининг ўзаро муносабатларидаги ижобий сифатларни ошириш мумкин бўлади.
Муаллиф: ЎзРес ИИВ Академияси 3-босқич курсанти Дўстқобилов. О.Ш
Do'stlaringiz bilan baham: |
