Turkum: Ecaudata – Dumsizlar Oila

34-rasm. Urg`och baqada ichki organlarning joylashishi:
1-yurak, 2-o`pka, 3-jigarning chap pallasi, 4-jigarning o`ng pallasi, 5-o`t pufagi, 6-oshqozon, 7-oshqozon osti bezi, 8-o`n ikki barmoqli ichak, 9-ingichka ichak, 10-to`g`ri ichak, 11-taloq, 12-kloaka, 13-siydik pufagi, 14-siydik pufagi teshigi, 15-buyrak, 16-siydik yo`li, 17-siydik yo`lining kloakaga juft teshigi, 18-o`ng tuxumdon(chap tuxumdon olib tashlangan), 19-yog` tanacha, 20-o`ng tuxumdon yo`li, 21-chap tuxum yo`li, 22-tuxum yo`lining bachadon qismi, 23-tuxum yo`lining kloakaga ochiladigan teshigi, 24-orqa aorta, 25-orqa kovak vena, 26-umumiy uyqu arteriyasi, 27- aortaning chap yoyi, 28-o`pka-teri arteriyasi.

Suvda va quruqda yashovchilarning ko’payish organlari bir juft jinsiy bezlardan iborat. Erkak baqa jinsiy bezlari yumaloq oqimtir bo’lib, buyrakning oldingi uchiga yaqin joylashgan. Urug’donlardan chiqqan urug’ yo’li buyrakdan o’tib volfov kanaliga, undan kloakaga qo’shiladi. Volfov kanallari kloakaga kirishdan oldin spermani vaqtincha rezerv holiday asraydigan kengayma-urug’ pufaklarini hosil qiladi. Urg’ochilarining tuxumdonlari yupqa devorli xaltachadan iborat bo’lib, voyaga yetgan individlarida uning ichi pigmentlashgan tuxumlar bilan to’lgan bo’ladi.

Tana bo’shlig’ining yon tomonlarida buralib-buralib yotgan tuxum yo’llari (myuller kanallari) joylashgan. Tuxum yo’llari (myuller kanallari) kloakaga ochilishdan oldin buralib-buralib ketgan bir juft naydan iborat, ularning kichikroq ichki teshiklari umurtqa pog’onasining yoniga, o’pkaga yaqin yerga o’rnashgan, tashqi teshiklari esa mustaqil ravishda kloakaga ochiladi. Tuxum yo’llarining voronkasi yurak xaltasiga yopishgan, shunga ko’ra ular (voronkalar) yurak urganda dam qisilib, dam yozilib turadi va natijada gavda bo’shlig’idan tuxumlarni so’rib oladi (34-rasm).
Nafas olish organlari. Voyaga etgan baqa o`pka va teri orqali nafas oladi. O`pkalarning bir juft ingichka devori chuqurchali xaltachadan iborat. Teri orqali nafas olish juda kuchli. Baqalarning terisi orqali 51% kislorod olinadi va 86 % karbonat angidrid gazi chiqariladi. Nafas yo`llari ichki burun teshiklari- xoanalari, xikildoq- traxeya kamerasi va o`pkadir.
Baqalarning ko`krak qafasi yo`qligi sababli nafas olish akti o`ziga xos yo`l bilan o`tadi. Baqa avvalo og`iz bo`shlig`iga havo oladi, buning uchun og`iz tubini pastga tuchirib, burun teshiklarini ochadi. Keyin u burun teshiklarini klapanlar bilan yopadi va og`iz tubini yuqoriga ko’taradi, keyin havo hiqildoq teshigidan o`pkaga o`tadi.