Turkistonda rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash

O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI III BOSQICH TALABASI AXMATOVA NOZLIYANING O’ZBEKISTON TARIXI FANIDAN

“TURKISTONDA ROSSIYA TAJOVUZI VA HUKMRONLIGIGA QARSHI KURASH” ASARI ASOSIDA TAYYORLAGAN

MUSTAQIL ISHI

TUZUVCHI: AXMATOVA NOZLIYA

TEKSHIRUVCHI: K. TO’XTABEKOV

TOSHKENT – 2020

HAMID ZIYAYEVNING “TURKISTONDA ROSSIYA TAJOVUZI VA HUKMRONLIGIGA QARSHI KURASH”ASARI TAHLILI

REJA:

Kirish

1. 
   Rossiya bosqini arafasida O’zbek xonliklari ahvoli.
   
2. 
   Rossiya imperiyasining xonliklarni bosib olishining dastlabki bosqichlari.
   
3. 
   Ruslar bilan Buxoro amirligi hamda Xiva xonligi o’rtasida kechgan qonli urushlar. Rus istilosi. Qo’qon xonligining tugatilishi.
   
4. 
   XIX asr oxirlari – XX asr boshlaridagi Rossiya hukmronligiga qarshi milliy-ozodlik harakatlari xususida.
   

Xulosa

KIRISH

“G‘aflatda yotgan xalqni uyg’otish

uchun uning tarixini targ‘ibot qilish kerak”.

Avgustin

O‘zbekiston bugungi mustaqilligiga qadar turli davrlarni boshdan kechirdi. O’tmishda ota-bobolarimiz Vatan ozodligi va himoyasi uchun kurashlar olib borganligiga tarix shohiddir. Bu borada Rossiya imperiyasi tajovuziga qarshi olib borilgan harakatlar va kurashlar juda ahamiyatli bo‘lib, katta bir jarayonni o’z ichiga oladi. Mazkur davrdagi ruslarning bosqinchiligi, istilosi va zulmkor siyosati xaspo’shlab ko’rsatildi. “Bosib olish” tushunchasi “qo‘shib olish bilan almashtirilib, go‘yoki ruslar Turkistonning “to‘pori” aholisi madaniyatga olib chiqildi. Bundan qarashlar O‘zbekiston tarixiga bag‘ishlangan barcha katta-kichik ishlarda ko‘zga tashlandi. Hamid Ziyayevning “Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash” asari yuqoridagi qarashlarga oydinlik kiritgan holda haqqoniy tarixni yoritishga xizmat qildi. Asar qamrab olgan davr XVIII- XX asr boshlari bo‘lib, xonliklar davridan boshlab 1916 yilgi qo‘zg‘alon bilan yakunlangan va 1998 yilda nashr etilgan.

Ushbu asarning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri shuki, u rus istibdodi tugaguniga qadar mavjud bo‘lgan qalbaki kommunistik g‘oyalarni va xatolarni uloqtirib tashlagan holda yozilgan. Bundan tashqari, asarni yozishda tarixiy hujjatlarni, voqealarni umumiy va ortiqcha sharhlovchi quruq so‘zlar bilan ko‘mib yubormaslikka harakat qilingan. Boshqacha qilib aytganda, manba ma’lumotlaridan uzoqlashmasdan, haqqoniy tarixni yoritish yo‘lidan borilgan. Asarni yozish jarayonida mahalliy tarixnavislardan Muhammad Solih Toshkandiy, Avaz Muhammad Attor Xo‘qandiy, Mulla Niyozmuhammad, Abdulazim Somiy, Ahmad Donish, Mulla Olim Mahdumhoji, Ahmad Zakiy Validiy, Muhammad Yusuf Bayoniy asarlari qo‘lyozmalariga bevosita murojaat qilinib, keng foydalanilgan. Qo‘shimcha ravishda arxivlardagi ma’lumotlar, o‘z davri adabiyoti va matbuotidan ham foydalanilgan.

Yana bir e’tiborli jihati shundaki, mazkur asar yozilguniga qadar rossiya tajovuzlarining boshlanishidan to oxirigacha yaxlit bir mavzu sifatida o‘rganilmagan edi. Bu asarning yozilishi esa mazkur muammoni bartaraf etdi deb ayta olamiz. Qolaversa, XIX asr oxiri – XX asr boshlaridagi yirik qo‘zg‘alonlar va milliy ozodlik harakatlari Rossiya tajovuziga qarshi kurashlar jarayonida yuzaga kelgan mustaqillik va ozodlik kurashlarining mantiqiy davomi va mahsuli sifatida yoritildi. Asarning tahlilini quyida ko‘rib o‘tamiz.