Turkistonda rossiya imperiyasi mustamlaka boshqaruv tuzumining qaror topishi

Birinchidan, 1917 yilda sodir bo`lgan oktabr to`ntarishi va buning natijasida hokimiyatni qo`lga kiritgan bolsheviklar tomonidan ilgari surilgan kommunistik mafkura Turkiston xalqlari uchun mutlaqo yot tushuncha edi. Mahalliy aholi bu g`oyani avval boshdanoq o`ziga singdira olmadi va unga qarshi turdi.

Ikkinchidan, yangi tuzum o`rnatilgan kundanoq mahalliy xalqning asrlar davomida shakllangan urf-odatlari, milliy qadriyatlari toptaldi. Qozi sudlovi bekor qilindi, vaqf yerlari tortib olindi, mulkchilikning barcha shakliga chek qo`yildi.

Turkiston Muxtoriyatining tugatilishi istiqlolchilik harakatining butun Farg`ona vodiysida ommaviy ravishda boshlanishiga bir turtki vazifasini o`tadi, xolos. Chorizmning mustamlakachilik zulmi ostida ezilib kelgan farg`onaliklar Turkistonda birinchi bo`lib bolsheviklar rejimiga qarshi qurolli kurashga otlandilar. Shu tariqa, Turkistonda sovet hokimiyati va bolshevikcha rejimga qarshi istiqlolchilik harakati 1918 yil fevral oyining oxirlarida boshlangan edi.

Dastlabki istiqlolchi guruhlarning tashkil topishi Kichik va Katta Ergashlarning nomlari bilan bog`liqdir.

Turkiston Muxtoriyati hukumati qo`shiniga boshchilik qilgan Kichik Ergash qo`rboshi 1918 yil 19—21 fevralda Qo`qon shahrida qizil askarlarga qarshi bo`lgan «ikki kunlik urush natijasida mag`lubiyatga uchradi, uning 2.000 kishilik armiyasidan omon qolgan ikki yuztacha kishi Kichik Ergash rahbarligida Qo`qon uyezdidagi Bachqir qishlog`iga (Qo`qondan 18 chaqirim shimoli-sharq tomonda) jang bilan chekinishdi. O`zining kindik qoni to`kilgan Bachqir qishlog`ida Kichik Ergash yigitlari bilan qal`a shaklida istehkom qurib, mustahkam o`rnashib oldi. 26 fevral kuni Bachqirga 5 ta qizil gvardiyachilar otryadi va dashnoqlar drujinasi hujum qilishdi. 27 fevralda bo`lgan janglarning birida Kichik Ergash shahid bo`lgach, uning o`rniga Katta Ergash qo`rboshi Farg`ona vodiysida bolsheviklarning mustamlakachilik tartibiga qarshi kurash boshladi. Sovet hokimiyati va bolsheviklarga qarshi milliy istiqlol harakatini tashkil qilish endi uning zimmasiga tushgan edi. ²²

Istiqlolchilik harakatining rahbarlari sovet tarixchilari ta`riflaganidek «johil», «ilmsiz» kishilar emas edilar. Ularning ko`plari madrasalarni tamomlagan, siyosiy-ma`rifiy jihatdan yetuk shaxslar edilar. Masalan,