TÜRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

Türü

 

İsimler eksiz veya yön, vasıta, eşitlik ve bazı hâl ekleriyle, fiiller de zarf-fiil ekleriyle zarf görevi yapar.

 

Kurduğun devlet asırlarca muzaffer yürüdü.

Ankara, uzun tarihinin şaşırtıcı birleşimleriyle doludur.

Ayağa kalktı ve kardeşiyle beraber dışarı çıktı.

Hana sağ indi, ölü çıktı geçende.

Kulak verdin mi yürekten kavala saza.

Zaten yarı aç yarı tok ve bitkin bir hâlde olduğundan ayakta fazla duramadı.

O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

 

Yön, zaman, tarz, sebep, vasıta, miktar ve şart bildiren bütün kelimeler ve kelime grupları zarf tümleci olarak kullanılabilir.

 

Dostlarla da yollar ayrıldı bir bir.

Ankara’ya yaklaştıkça heyecanım artardı.

Yavru kedi, hiç de iyileşecek gibi görünmüyordu.

Tenha sokakta kaldım oruçsuz ve neşesiz.

Cephaneleri bitince süngülerini taktılar ve düşmana doğru yürüdüler.

Dört saatlik yolu, iki saatte, köpeklerden korktuğum için tarlaların arasından geçerek yürüyüverdim.

Sırtınızdan para kazanmaya çalışırlar, bir kez uğradınız mı depreme.

 

®Tek kelimelik bazı zarflar ek aldıklarında zarf olmaktan çıkar, zarf tümleci oluşturmazlar.

 

Yarın benimle gelir misin? zarf

Yarını bekleyemem. İsim

İçeri→içeriye, dışarı→dışarıya, aşağı→aşağıya

 

Edatlarla kurulanlar (edat tümleçleri ya da edatlı tümleçler)

 

“ile”

Ankara’ya uçakla giderler. (vasıta)

Bizi boş vaatlerle kandırdılar. (araç)

Hasan yaşlı annesiyle oturuyordu. (beraberlik)

Arabanın gürültüsüyle irkildi. (neden)

Öfkeyle kalkan zararla oturur. (nasıl, öfkeli ve zararlı)

Sevinçle boynuma sarıldı. (nasıl, sevinçli bir hâlde)

 

“-e kadar”

Dershaneye kadar gidelim.

Akşama kadar çalıştık.

 

“için”

Çalışmak için başvurdu. (amacıyla, başvurunun amacı, sebebi)

Sınavı kazanmak için çalışmak gerekir. (sınavı kazanmanın şartı)

Sıkıldığı için dışarı çıktı. (neden, dışarıya çıkmanın sebebi)

Bu ayakkabıyı babam için aldım (özgülük)

Bu iş için kaç lira ödedin? (karşılık)

Senin için sorun yok tabi. (görelik)

Bizim için ne diyorlar? (hakkımızda)

Sizin için üç kişilik yer ayrıldı. (aitlik)

 

“üzere, üzre”

Sorunu halletmek üzere gidiyorum. (amaç, için)

On dakika konuşmak üzere kürsüye çıktı. (için, amaç)

 

“-e göre”

Başbakana göre enflâsyon düşük. (açısından)

Ayağını yorganına göre uzat. (bakarak, ölçüsünde, uygunluk, kadar)

Allah dağına göre kış verir. (uygunluk)

Anlatılanlara göre ikisi de suçluymuş. (bakılırsa, yönünden)

Siz bana göre daha gençsiniz. (karşılaştırma)

Kemal, Hasan’a göre daha uzundu. (karşılaştırma)

Bana göre ayakkabınız var mı? (uygunluk)

 

“karşı”

Edebiyata karşı ilgim vardı. (hakkında, yönelik)

Denize karşı bir balkonu var. (yönelik)

 

“diye”

Terfi edeyim diye yağcılık yapıyor. (amaç)

Yağmur yağıyor diye dışarı çıkmadı. (neden)

 

“doğru”

Ormana doğru yürüdük.

Bana doğru bakıyor.

 

“dolayı, ötürü”

Zayıflıktan dolayı sık sık hastalanıyor.

Çalışmadığından ötürü canı sıkılıyor.

“-den” ekiyle de aynı anlam sağlanır.

Sıkıldığımdan dışarı çıktım.

 

“karşın, rağmen “

Çok uğraşmama karşın başaramadım.

Tanımamasına rağmen onu takdir ediyordu.

 

“beri”

Dün akşamdan beri görülmedi.

Okuldan beri hiç susmadı.

Yıllardan beri bu köyde yaşamaktalar.

Kar, sabahtan beri yağıyor.

 

“yalnız”

Cebinde yalnız yol parası vardı. (sadece, edat)

Beni yalnız sen anlarsın. (sadece, bir tek)

 

“ancak”

Seni ancak ebediyyetler eder istiab (sadece)

Onu ancak para ilgilendirir. (sadece, bir tek)

Bu işten ancak Hasan Usta anlar. (sadece)

Bu kömür ancak üç ay yeter. (en fazla, olsa olsa)

Sabah çıktılarsa akşama ancak gelirler. (belki, ihtimal)

 

Sayısı

 

Bir cümlede aynı veya farkı türden birkaç tane zarf tümleci bulunabilir. Zaman zarfı genellikle diğer zarf çeşitlerinin önünde, miktar zarfı da yüklemden önce kullanılır.

 

Kızılay’a indiğim zaman, kalabalığa takılmamak için insanlar arasından hızla ilerlerim.

“Gece bülbül ağaran vakte kadar ağlarmış

Eski Şîrâz’ı hayal ettiren ahengiyle.” (YKB)

Çocukları ilk gördüğünde çok sevinmişti.

 

EK BİLGİ

ZARF TÜMLECİ :
Kural: Yüklemi tamamlayan öğedir. Yüklemin durumunu, nasıl ve nice olduğunu belirtir.
Yüzüme , anlamsız anlamsız baktı. (nasıl baktı?)

D.T. Z.T. Y
Sessizce, odaya girdik. (odaya nasıl girdik?)

Z.T D.T. Y
Sen bu kitabı mutlaka okumalısın. ( nasıl okumalısın?)

Özne N.T Z.T. Y

Dün sana bir tepeden baktım aziz İstanbul. ( Ne zaman baktım?)

Z.T. Y

Şimdi cevapları söyleyemem. ( Ne zaman söyleyemem?)




Z.T. N.T. Y

Dikkat : Zarfı bulmak için yükleme; nasıl, ne şekilde, ne kadar, ne zaman …vb. sorular sorulur. Alınan cevap yüklemi belirtir, niteler durumdaysa zarftır.

Eğer nasıl, ne şekilde, ne kadar soruları bir isme soruluyorsa alınan cevaplar Sıfattır. Karıştırılmaması gerekir.

Çalışkan öğrenci başaralı olur. ( nasıl olur?başarılı yüklemi tanımlıyor,

sıfat Z.T. Y yükleme sorulan soruya yanıt veriyor)




Özne
( nasıl öğrenci? Çalışkan öğrenci kelimesini tanımlıyor SIFATTIR.)

Uygun Sıfatları Yerleştiriniz.
Okullar………………açılacak. (Zaman zarfı)

………………çıkmayınız.(yer-yön zarfı)

Gülü……………seviyormuş. (miktar zarfı)

………………konuşmuyorsun? (soru zarfı)

…………………uzaklaştılar. (durum zarfı)

Aşağıdakilerden Hangisinde Zarf Tümleci Yoktur?

1. 
   Emrahlar bu geziye katılacaklar.
   
2. 
   Sabah erken uyanacağız.
   
3. 
   Sorular pek zora benziyor.
   
4. 
   Sabahtan beri yoldayız.
   
5. 
   Sorunları konuşarak halledelim.
   

Cümlelerin Hangisinde “Sen” Sözcüğü Asıl Vurgulanmak İstenen Sözcüktür?

1. 
   Sen ödevini yapmalısın.
   
2. 
   Ödevini sen yapmalısın.
   
3. 
   Sen yarın akşam gelirsin.
   
4. 
   Ödevini yapmalısın sen.
   
5. 
   Yarın akşam gelirsin sen.
   

NOT: Yükleme en yakın öğe asıl vurgulanmak istenen öğedir.
Aşağıdaki tanımı tamamlayınız.
Yüklemi……………öğe zarftır. Zarfı bulabilmek için yükleme;………………, ……………,……………,……………,……………,………………, sorularını sorarız, aldığımız cevap o cümlenin………………dır.

Nesne
Tanımı

Türü

Çeşitleri

Sayısı