TÜRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)



Download 1,53 Mb.
bet48/81
Sana02.05.2017
Hajmi1,53 Mb.
#8056
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   81

4. SORU EKİ: mi


 Soru eki isimlerden ve fiillerden sonra kullanılabilir. Eklendiği kelimeden ayrı yazılır. ünlü uyumlarına girer.

Aldık mı?

Geldi mi?

Okudun mu?

Gördün mü?

 Soru anlamının dışında başka görevlerde de kullanılır:

 

Seçenek sunar:

Alır mı almaz mı bilemem.

 

Şart, koşul bildirir:



Buraya geldi mi tepesi atıyor.

Derslerine çalıştı mı kazanır.

Yollar kapandı mı gelemez.

 

Zaman anlamı katar:



Hava bulutlandı mı yola çıkın, dedi.

Buraya geldi mi size de uğrar.

 

Şaşırma, hayret, beklenmezlik bildirir; ünlem ifade eder:



Bir de onu karşımda görmeyeyim mi!

Aniden babasına rastlamasın mı!

 

Tehdit, korkutma bildirir:



Sopayı elime aldım mı görürsün.

 

Fiile kesinlik anlamı katar:



Bakarsın buraya uğrar mı uğrar.

Sizin işinizi yaptı mı yaptı.

 

5. EK-FİİL


 Fiillerin birleşik zamanlı çekimlerini yapmayı sağlar:

 

imek” fiilinin ek olarak kullanımıdır. Genellikle bitişik yazılır.



çalışmış i-di-k→çalışmıştık

okuyor i-se→okuyorsa

okuyor i-miş-ler/okuyorlar imiş→okuyorlarmış

 

-di’li geçmiş zamanın hikâyesi, şartı; -miş’li geçmiş zamanın hikâyesi, rivayeti, şartı; şimdiki zamanın hikâyesi, rivayeti, şartı; gelecek zamanın hikâyesi, rivayeti, şartı; geniş zamanın hikâyesi, rivayeti, şartı; dilek-şart kipinin hikâyesi, rivayeti; istek kipinin hikâyesi, rivayeti; gereklilik kipinin hikâyesi, rivayeti ve şartı ek-fiil alabilir. Bunlar filler konusunda ayrıntısıyla işlenecektir.

 

 

YAPIM EKLERİ


 

Yapım ekleri, mevcut kelimelerden (isim ve fiil köklerinden) farklı ve yeni anlamlı kelimeler türetmeye yarayan eklerdir.55[10]

 

Nesneleri karşılayan isimlerle hareketleri karşılayan fillerin kökleri farklıdır56[11]:



Gel-(-mek,-dim, -miş...)

Baba(-m, -lar, -dan)

 

Birbirine yakın olan nesne ve hareketlere ait kelimeler aynı kökten türeyen kelimelerdir. ¶ Bu bakımdan türemiş kelimelerin kökleriyle mutlaka bir anlam ilişkileri olmalıdır:



baş, baş-la-, baş-ar-, baş-ar-ı

sev-, sev-il-, sev-dir, sev-in, sev-inç, sev-gi

göz, göz-lük, göz-cü, göz-cü-lük, göz-lük-çü-lük...

 

Yapım ekleri isim ve fiil köklerine gelerek yeni isimler ve filler türetirler. bu ekler kökten hemen sonra gelirler. ¶ Çekim ekleri yapım eklerinden sonra gelir57[12]:



bil-gi-ler, bil-dir-di;

göz-le-meliyim, göz-lük-ten...

 

Bu türemiş kelimelerden de tekrar yeni kelimeler türetilebilir:



bil-gi-li,bil-dir-i

göz-lük-çü, göz-lük-çü-lük...

 

Bu bakımdan yapım eklerini iki başlık altında inceleyebiliriz:

 

İsim yapan yapım ekleri: İsimden isim yapan ekler ve Fiilden isim yapan ekler

Fiil yapan yapım ekleri: İsimden fiil yapan ekler ve Fiilden fiil yapan ekler

 

1. İsim yapan yapım ekleri


 

İsim veya fiil kök ve gövdelerinden yeni isimler türeten eklerdir. Türkçemizde sıkça kullanılan yapım ekleri şunlardır:

 

a. İsimden isim yapan ekler


 

-lik


Yer isimleri yapar:

kömürlük, kitaplık, tuzluk, odunluk, ağaçlık, zeytinlik, çöplük...

 

Alet ve araç isimleri yapar:



başlık, kulaklık, gecelik, gözlük, önlük...

 

Topluluk isimleri yapar:



gençlik, insanlık, Türklük...

 

Soyut isimler yapar:



gençlik, insanlık, Türklük, çocukluk, hanımlık, kardeşlik, Müslümanlık, kulluk, erkeklik, bilgelik...

 

Sınırlama, ayırma, ölçü tahsis anlamı taşıyan isimler yapar:



bayramlık, kışlık, akşamlık, gömleklik, hediyelik, ömürlük, haftalık, aylık...

 Sıfatlara58[13] gelerek durum bildiren isimler yapar:



iyilik, güzellik, küçüklük...

 Meslek isimleri yapar:



öğretmenlik, doktorluk, veterinerlik59[14], eczacılık, arıcılık, demircilik, kılavuzluk, rehberlik...
Bu ekle türetilen ekler sıfat olarak da kullanılabilirler. İsimle sıfat arasında tür farkı olduğu için bu yönde soru sorulabilir:

kışlıklar, kışlık odun;

günlüğüm, günlük masraf;

elbiselikler, elbiselik kumaş;

turşuluklar, turşuluk biber;

kiralıktan, kiralık daireden,

satılıklar, satılık arsalar...

 -ce



Dil isimleri yapar:

Türkçe, Almanca, Arapça, Farsça..

 Yer isimleri yapar:



Çatalca, Yenice, Çamlıca, Taşlıca, Ilıca...

 Hayvan ve bitki isimleri yapar:



delice, karaca, kokarca, yumuşakça...

 -cİ60[15]



İsim, sıfat, zarf türetir:

sanatçı, kiracı, inşaatçı, yolcu, çaycı, şakacı, duacı, milliyetçi, Türkçü, halkçı, sözcü, tiyatrocu, kemancı...

gazeteci çocuk, şakacı insan...

akılcı (davranmak), Atatürkçü (geçinmek)

 


Download 1,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   81




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish