TÜRKÇE – DİLBİLGİSİ kelime (sözcük)

b. İstek Kipi

 

Fiile “-E” eki getirilerek yapılır.

Fiilin yapılmasının istendiğini bildirir.

 

Bende yok sabr ü sükûn sende vefadan zerre

İki yoktan ne çıkar fikr idelim bir kerre

 

Güneş ufuktan şimdi doğar 

Yürüyelim arkadaşlar 

 

Nereye dikilmek istersen

Söyle seni oraya dikeyim!

 

Hep senünçündür benim dünyâ cefasın çektiğim

Yoksa ömrüm varı sensiz neyleyim dünyâyı ben

 

(Ünlüyle biten fillerin 1. tekil şahıs çekiminde heceden tasarruf edilebilmektedir:

 

Gelmeyeyim gelmeyim

Okumayayım okumayım

Neyleyeyim neyleyim

 

(Beddua amaçlı da kullanılabilir.

 

Kurşunlara gelesin.

 

Çekimi

 

Gel-e-y-im

Gel-e-sin

Gel-e

Gel-e-lim

Gel-e-siniz

Gel-e-ler

 

Gel-me-y-e-y-im

Gel-me-y-e-sin

Gel-me-y-e

Gel-me-y-e-lim

Gel-me-y-e-siniz

Gel-me-y-e-ler

 

Gel-e-y-im mi?

--

--

Gel-e-lim mi?

--

--

 

Gel-me-e-y-e-yim mi?

--

--

Gel-me-e-ye-lim mi?

--

--

 

c. Dilek-Şart Kipi

 

Fiile “-sE” eki getirilerek yapılır.

Fiilin yapılması dileğini bildirir. Bu durumda bu eki alan fiil yüklemdir.

 

"Bu, taşındır" diyerek Kâbe'yi diksem başına;

Ruhumun vahyini duysam da geçirsem taşına;

 

Sonra gök kubbeyi alsam da, rida namiyle,

Kanayan lahdine çeksem bütün ecramiyle;

 

Mor bulutlarla açık türbene çatsam da tavan;

Yedi kandilli Süreyya’yı uzatsam oradan;

 

Sen bu avizenin altında, bürünmüş kanına,

Uzanırken gece mehtabı getirsem yanına,

 

Türbedarın gibi ta fecre kadar bekletsem;

Gündüzün fecr ile avizeni lebriz etsem;

 

Tüllenen mağribi, akşamları sarsam yarana...

Yine bir şey yapabildim diyemem hatırana.

 

AÇSAM RÜZGARA

Orhan Veli

Ne hoş, ey güzel Tanrım, ne hoş

Mavilerde sefer etmek!

Bir sahilden çözülüp gitmek

Düşünceler gibi başıboş.

Açsam rüzgâra yelkenimi;

Dolaşsam ben de deniz deniz

Ve bir sabah vakti, kimsesiz

Bir limanda bulsam kendimi.

Bir limanda, büyük ve beyaz...

Mercan adalarda bir liman..

Beyaz bulutların ardından

Gelse altın ışıklı bir yaz.

Doldursa içimi orada

Baygın kokusu iğdelerin.

Bilmese tadını kederin

Bu her âlemden uzak ada.

Konsa rüya dolu köşkümün

Çiçekli dalına serçeler.

Renklerle çözülse geceler,

Nar bahçelerinde geçse gün.

Her gün aheste mavnaların

Görsem açıktan geçişini

Ve her akşam dizilişini

Ufukta mermer adaların.

Ne hoş. ey Tanrım, ne hoş,

İller, göller, kıtalar aşmak.

Ne hoş deniz deniz dolaşmak

Düşünceler gibi başıboş.

Versem kendimi bütün bütün

Bir yelkenli olup engine;

Kansam bir an güzelliğine

Kuşlar gibi serseri ömrün.

 

Bir fiilin gerçekleşmesi koşulunu bildirir. Bu durumda bu eki alan fiil yan cümlenin yüklemidir.

 

Neler çeker bu gönül söylesem şikâyet olur

 

Ne zaman seni düşünsem

Bir ceylan su içmeye iner

Çayırları büyürken görürüm (İlhan Berk)

 

Sen ki; a'sara gömülsen taşacaksın... Heyhat,

Sana gelmez bu ufuklar, seni almaz bu cihat...

 

Ey Maraşlı Şeyhoğlu, evliyalar adağı

Bahtına lânet olsun aşmadıysan bu dağı

 

Çekimi:

 

Gel-se-m

Gel-se-n

Gel-se

Gel-se-k

Gel-se-niz

Gel-se-ler

 

Gel-me-se-m

Gel-me-se-n

Gel-me-se

Gel-me-se-k

Gel-me-se-niz

Gel-me-se-ler

 

Gel-se-m mi?

Gel-se-n mi?

Gel-se mi?

Gel-se-k mi?

Gel-se-niz mi?

Gel-se-ler mi?

 

Gel-me-se-m mi?

Gel-me-se-n mi?

Gel-me-se mi?

Gel-me-se-k mi?

Gel-me-se-niz mi?

Gel-me-se-ler mi?