Turizmda axborot texnologiyalari

6.16.Pochta serverlari va kliyentlari
Elektron pochta (e-mail) — ma’lumotlami uzatish tarmog4 i 
orqali 
axborotlami 
bir foydalanuvchi 
elektron qutisidan 
boshqasinikiga jo ‘natish, qabul qilish va ma’lum vaqtgacha 
saqlanishini ta’minlovchi dasturiy-texnik vositalar to‘plami. 
Elektron pochta axborotlami tarmoqning bir punktidan boshqasiga 
tezkor uzatishni ta’minlaydi. Elektron pochtada maxsus shlyuzlar

---

orqali har xil elektron axborot tizimlari vositasida axborotlar 
dunyoning istalgan burchagiga uzatiladi. Elektron pochtadan 
uzluksiz ravishda yoki ma’lum vaqt (seans)larda foydalanish 
mumkin. Elektron pochta XX asming 60-yillarida "katta" hisoblash 
mashinalarida 
"ko‘p 
foydalanuvchilar tartibi" 
dasturining 
ishlatilishidan boshlangan. 1989-yilda birinchi marta tijorat pochta 
xizmatlari bilan internet o‘rtasida aloqa o‘matildi.
0 ‘zbekiston hududida Elektron pochta xizmati 1990-91- 
yillarda ma’lumot uzatish tarmog‘i operatorlari tomonidan taqdim 
etila boshlandi. 1997-yilda Toshkent pochtamti korxonasida 
"Kelsot" tarmog‘i orqali Elektron pochta xizmatlari punkti ishga 
tushirildi.
Elektron pochtaning asosiy xususiyatlaridan biri u to‘g‘ridan- 
to‘g‘ri pochtani oluvchiga emas, balki oraliq bo‘g‘in orqali 
yuboradi. Bu oraliq bo‘g‘inning nomi - pochta yashigi bo‘lib, 
u serverda saqlanadi, xabarlar odatda o‘sha yerda saqlanadi va 
odatda, unga faqat parol bilan yo‘l qo‘yiladi.
Pochta serverlariga pochta bilan ishlovchi dasturlar orqali yoki 
veb interfeys orqali kirish mumkin.
Pochta serveri (yoki elektron pochta serveri yoki mail-server) - 
elektron pochta tizimida xabarlami boshqaga uzatish tizimi bo‘lib, 
qayta uzatish agenti deb nomlandi (ingl. mail transfer agent, MTA). 
Bu maxsus kompyuter dasturi bo‘lib, bir kompyuterdan boshqasiga 
xabami uzatishni amalga oshiradi. Foydalanuvchilar aslida 
bevosita MUA (mail user agenti - elektron pochta mijozi) dasturi 
bilan ishlashadilar. Masalan, elektron pochta mijozi sifatida 
OutLook dasturini keltirish mumkin. Xat jo ‘natilganda pochta 
mijozi bevosita pochta server bilan muloqotga kirishadilar va bunda 
SMTP bayonnomasi qo‘llaniladi. Keyinchalik, xat jo ‘natuvchining 
serveri bevosita xatni qabul qilib oluvchi server bilan muloqotga 
kirishadi (ba’zida oraliq server orqali - relay server).
Qabul qiluvchining pochta serverida xat pochta qutfsiga 
yetkaziladi, undan so‘ng esa MDA (ingl. mail transfer agent- 
MDA) yordamida mijozga yetkaziladi. Ko‘pincha ikki agent 
dasturi bitta dastur yordamida (masalan, sendmail) amalga
277

---

oshiriladi. Oxirgi bosqichda POP3 va IMAP bayonnomalari 
yordamida aniq mijozga yetkaziladi.
Pochta dasturlarini sozlash uchun quyidagi ma’lumotlar talab 
etiladi:
- elektron pochta manzili (masalan, [e-mail]);
- pochtaning kirish serveri (IMAP serveri);
- pochtaning chiqish serveri (SMTP serveri);
- foydalanuvchining nomi (masalan, [e-mail]);
- parol - elektron pochtaga kirish paroli;
- portlar (IMAP, POP3, SMTP);
- autentifikatsiya.
Elektron pochta manzillari, masalan, quyidagicha yoziladi: 
[e-mail] 
[e-mail] 
[e-mail] 
[e-mail] 
va h.k.