Turizmda axborot texnologiyalari

1.4. Axborot madaniyati va axborotlashgan jamiyat
Inson katta hajmdagi axborotni qabul qilishga va qayta 
ishlashga qodir bo‘lishi, zamonaviy qurilmalarda, usullarda va 
texnologiyalarda ishlay olishi kerak bo‘ladi. Undan tashqari, yangi 
ish sharoitida biror odamning axborot bilan ta’minlangani boshqa 
odamlaming axborot bilan ta’minlanganligiga bog‘liq bo‘lib 
qoladi. Shuning uchun insonning axborotlarni to‘plashda va qayta 
ishlashda o‘zi mustaqil ish olib borishi yetarli bo‘lmaydi. Buning 
uchun u jamoa bilimlari asosida tayyorlanadigan va qabul

---

qilinadigan qarorlar asosida ishlaydigan yangi texnologiyani 
o‘rganishi kerak. Bu esa insondan ma’lum darajada axborot bilan 
ishlash madaniyatini talab etadi.
Axborot madaniyati - axborot bilan maqsadga yo‘naltirilgan 
faoliyat olib borish va axborotni to‘plash, qayta ishlash hamda 
uzatish uchun kompyuter axborot texnologiyalaridan, zamonaviy 
texnik vositalaridan, usullaridan foydalana olish mahoratidir.
Axborot madaniyati umumiy madaniyatning bir qismi sifatida 
insonni axborotlar oqimida to‘g‘ri yo‘l topishi uchun xizmat qiladi. 
Axborot madaniyati insonning ijtimoiy tabiati bilan bog‘liq bo‘ladi. 
U insonning ijodiy qobiliyati mahsuli bo‘lib, quyidagilarda o‘z 
aksini topadi:
1. texnik qurilmalar (telefonlar, shaxsiy kompyuterlar va 
kompyuter tarmoqlari) ni ishlatish ko‘nikmasida;
2. o‘z faoliyatida kompyuter axborot texnologiyalarini 
ishlatish qobiliyatida;
3. turli manbalar (davriy nashrlar va elektron kommu- 
nikatsiyalar) dan axborotlami olish, uni kerakli shaklda ko‘rsatish 
hamda samarali ishlatish mahoratida;
4. axborotni analitik qayta ishlash asoslarini bilishida;
5. turli axborotlar bilan ishlash qobiliyatida o‘z aksini topadi;
6. o‘z faoliyat sohasidagi axborot to‘plamining xususiyatlarini 
bilishida.
Axborot madaniyati kibemetika, informatika, axborot 
nazariyasi, matematika, ma’lumotlar bazasini loyihalash nazariyasi 
va boshqa fanlaming bilimlariga tayangan holda paydo bo‘ladi. 
Axborot madaniyatining tarkibiy qismi bu yangi axborot 
texnologiyalarini bilishdan va ulami qo‘llashdan iborat bo‘ladi.
Axborotlashtirish dasturida ta’lim jarayonining axborot­
lashtirish alohida o‘rin tutadi, chunki bunda insonning axborot 
madaniyati kengayadi.
Shundan kelib chiqqan holda, birinchi navbatda yuqori 
madaniyat mahsulotlarini yaratish lozim. Ushbu mahsulotlar nafa- 
qat moddiy tomondan, balki ma’naviy jihatdan yuksak bo‘lishi 
kerak.
14

---

Bugungi kunda g‘arb sivilizatsiyasi fan, texnika, АКТ va 
boshqa sohalarda yuksak ko‘rsatkichlarga erishgan bo‘lib, bizga 
ma’lum bir ma’noda o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda. Masalan, Internet 
doirasida qaraydigan bo‘lsak, talaygina saytlarda bizning, ya’ni 
sharq sivilizatsiyasiga ma’naviy jihatdan mos kelmaydigan 
axborotlarni uchratib turamiz va bu axborotlar hech qanday 
“to‘siqsiz” xonadonimizga kirib kelmoqda. Shu bois milliy axbo­
rot resurslarini ishlab chiqishni ilmiy nuqtayi nazardan puxta bo‘li- 
shini e’tiborga olish zarur. Internet bilim olish manbai bo‘lishidan 
tashqari, undagi milliy resurslarimiz yosh avlodimizni vatan- 
parvarlik ruhida tarbiyalashdadir.
Ko‘pincha g‘arb axborot resurslarida bizning yoshlarimizga 
nisbatan katta xavf borligi, ya’ni ularda bizning yoshlarimizni qalbi 
va ongini egallashga intilish borligi ayon bo‘lmoqda.
Intemetda joylashtirilgan axborotlarni to‘g‘riligini, barcha 
voqea-hodisalarga nisbatan obyektivligini ta’minlash mumkin 
emasligini anglab olishimiz kerak. Chunki mavjud axborot-kom- 
munikatsiya texnologiyalari orqali istalgan axborotni Intemetda 
joylashtirishga imkon borligi namoyon bo‘lmoqda.
Kompyuterlarda 
joylashtirilgan 
axborot 
resurslaridan 
foydalanish darajasi axborot madaniyati bilan bog‘liqdir. Shulardan 
kelib chiqqan holda hozirgi kunda axborot madaniyati tushunchasi 
yuritila boshlandi. Har bir shaxs hozirgi kunda axborot madaniyati 
bilan tanishgan bo‘lishi kerak, chunki bizlar katta hajmdagi 
axborotni 
qayta ishlashga qodir bo‘lishimiz, 
zamonaviy 
texnikalarda, usullarda va texnologiyalarda ishlay olishimiz kerak 
bo‘ladi. Buning sabablaridan biri, bu jamiyat rivojida axborot 
fundamental ahamiyatga ega bo‘lishidir.
Axborot madaniyati tushunchasi to‘liq shakllanmagan, chunki 
undagi axborot va madaniyat tushunchalarining ko‘p qirralidir. 
Axborot madaniyati quyidagilami qamrab olgan bo‘lishi kerak:
- shaxsning axborotlashgan jamiyatdagi faoliyati;
- axborotni qidirishda, tanlashda, tahlil qilishdagi shaxsning 
bilimi va mahorati.
Bundan axborot madaniyati quyidagi qirralardan iboratligini 
ta’kidlash mumkin:
15

---

- yangi axborotlarni qidirish madaniyati;
- axborotlarni o‘qish va qabul qilish madaniyati;
- bilim olishi madaniyati;
- katta hajmdagi axborotlarni qayta ishlash madaniyati;
- qidiruv tizimlari bilan ishlash madaniyati;
- mutaxassislararo axborot almashuvini ahamiyatligini 
anglash;
- kommunikatsiya kanallaridan foydalanish madaniyati;
- boshqa fikrlarni tahliliy o‘zlashtirish;
- kommunikatsiya kanallari orqali kasbdoshlar safini kengay- 
tirish;
- intellektual mulkchilik qonunlari bilan tanishligi.
Demak, hozirgi zamon talablaridan kelib chiqqan holda 
zamonaviy mutaxassislar quyidagilami anglashlari kerak:
- doimiy o‘z bilimini oshirishni;
- dunyo axborot resurslaridan foydalana olishni;
- axborot olish barcha kanallaridan foydalanishni;
- bilimlar almashuvida ishtirok etishni;
- yangi bilimlami taqdim etishni;
- muloqot madaniyatiga ega bo‘lishni.
Shaxsning axborot madaniyati jihatlaridan yana biri, bu 
jamiyatning axborot resurslaridan foydalanish mahorati. Bu o‘rinda 
Internet ham muhim hisoblanadi, ya’ni Intemetdan foydalana olish 
mahorati shaxsni axborot madaniyati borligidan dalolat beradi. 
Axborot madaniyati kompyuter savodxonligining kengaygan 
axborot savodxonligi tushunchasini izohlaydi. Uning quyidagi 
omillari mavjud:
- axborot qidiruvini amalga oshirish yo'llarini ishlab chiqish;
- axborotga bo‘lgan ehtiyojni anglab olish;
- qidiruvda so‘rovlami to‘g‘ri bayon etish;
- axborptlar manbalari bilan tanish bo‘lishligi;
- olingan axborotlarni tanqidiy tahlil qilish va baholash.
Demak, xulosa qilib axborot madaniyatini 3 qismdan iborat deb
qabul qilishimiz mumkin:
- axborot savodxonligi;
- nazariy bilimlar;

---

- axborot-qidiruv tizimlaridan foydalanish mahorati.
Shu bois axborot madaniyati - kompyuter tarmoqlarida 
joylashgan bilimlar, ma’lumotlar va axborotlar bilan ishlash 
madaniyati deb tushunish mumkin.
Hozirgi kunda jamiyatning industrial bosqichidan axborot- 
lashgan bosqichiga o‘tish davrini kuzatish mumkin.
Axborot bozorida taklif etilayotgan axborot mahsulotlari va 
xizmatlari, ulami ishlab chiqarish jarayonlarining hissasi kundan- 
kun oshib bormoqda.
Axborot texnologiyalarining takomillashtirilishi jamiyatni 
axborotlashtirishda muhim omil hisoblanadi.
Hozirgi kunda axborot va kompyuter texnologiyalari atamalari 
kundalik turmushda eng ko‘p qo‘llaniladigan tushunchalar desak 
mubolag‘a bo'lmaydi. Chunki hayotning qaysi sohasini olmaylik, 
qanday amallami bajarmaylik, albatta, axborotlar bilan ish 
ko‘ramiz. Ya’ni axborotlardan foydalanish, axborot almashish, 
ulami uzatish, o‘zlashtirish inson faoliyatining asosiy negizini 
tashkil etadi.
Hozirgi kunda axborot texnologiyasi jamiyatning jadal rivoj- 
lanishiga ta’sir etuvchi eng muhim omildir. Axborot texnologiyasi 
insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud bo‘lgan 
boMsada, hozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining o‘ziga xos 
xususiyati shundaki, sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga 
erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan kuch energiya, 
xomashyo, materiallar va moddiy iste’mol buyumlariga sarflana­
digan xarajatlardan ustunlik qilmoqda, ya’ni axborot texnolo­
giyalari mavjud yangi texnologiyalar orasida yetakchi o‘rinni 
egallamoqda.
Axborot texnologiyalari industriyasi majmuini kompyuter, 
aloqa tizimi, ma’lumotlar bazasi, bilimlar banki va u bilan bog‘liq 
faoliyat sohalari tashkil etadi. Axborot texnologiyalari sohasida 
bevosita ishlamaydigan odamlar ham kundalik ishlarida uning 
imkoniyatlaridan foydalanadi. Axborot texnologiyalari turmush- 
ning barcha sohalariga borgan sari ko‘proq singib borib, lining 
harakatlantiruvchi kuchiga aylanmoqda. 
: ; ,
17

---

Axborot texnologiyalarining hozirgi zamon taraqqiyoti hamda 
yutuqlari fan va inson faoliyatining barcha sohalarini axborot­
lashtirish zarurligini ko‘rsatmoqda. Chunki aynan mana shu narsa 
butun jamiyatning axborotlashtirilishi uchun asos va muhim zamin 
bo‘ladi.
Shu bois kompyuter texnikasi va axborot texnologiyalarining 
keskin rivojlanishi natijasida axborotlashgan jamiyat tushunchasi 
paydo bo‘la boshladi. Ishlab chiqarishni va insoniyatning barcha 
faoliyat sohasini axborot bilan to‘ldirish jarayoni axborotlashtirish 
deyiladi. Uning aniq ta’rifi “Axborotlashtirish to‘g‘risida” gi 
qommda (Toshkent sh., 2003-yil 11-dekabr) keltirilgan: