Туризм, таълим ва и қ тисодиёт тармо қ лар

 
Сёрфинг
– сув юзасида елканларсиз ҳаракатланиш фаолияти. Яхшигина 
шамол кучида тезликни 10-12 м/с гача кўтариш мумикн. Ҳозирги кун рекорди-
70 км/соатни ташкил этади. 

---

470 
 Рафтинг
– бу тоғ дарёси бўйлаб каноэ ёки махсус чилвирларда тушиш 
бўлиб, анча кўп қўлланиладиган, ҳатто энг ёш туристлар учун ҳам хатарсиз спорт 
турларидан 
ҳисобланади.
 
Спелеология
. Спелеология- бу бўш вақтларида кишиларнинг ғорларга 
саёҳат уюштиришлари ҳисобланади. Бир вақтнин ўзида спелеология- бу “ғорлар 
тўғрисидаги илмлар “ ҳамдир. Спелеология билан шуғулланиш учун нафақат 
жисмоний, шу билан бирга техник ва психологик тайёргарлик ҳам зарур 
ҳисобланади.
Х пойгалар-
бу экстремал туристларнинг командаларга бирлашиб, 300-
400 километрли масофаларни ўз малакаларини қўллаб мусобақаларда 
қатнашишни мақсад қилиб қўйишади. Бу мультиспорт, ёки экстремал саргузашт
пойгалар деб номаланади. Ғарбда ҳар йили 200 мартадан кўпроқ экстремал 
пойгалар ташкил этилади.
 
Альпинизм
– энг экстремал дам олиш шакли ҳисобланади. Бугунги кунда 
альпинизм ривожланиб ва оммалашиб бораётган бутун бошли индустрияни 
ўзида намоён этади. Одатда, альпинизм учун энг қулай вақт- бу ёз фасли бўлиб, 
кўзланган манзилгаминимал даражадаги йўқотишлар билан етиш мумкин 
ҳисобланади. Бироқ, ўткир ҳиссиёт соҳиблари қишда ҳам чўққиларни маҳв 
этишга тайёр бўладилар. Ҳатто, ҳеч бўлмаганда маҳаллий сунъий чўққиларда 
турларни ташкил этиш ҳам альпинизм билан шуғулланмоқчи бўлганлар учун 
мароқли дам олиш ҳисобланади.
 
Ҳаво шарларида учиш –
мамлакатимиз учун янгиликлардан 
ҳисобланувчи, одатда турли фестивалларда оддий инсон учун ҳам имконли 
ҳисобланадиган экстремал дам олиш туридир. Усиш давомийлиги шамол 
тезлигидан боғлиқ бўлиб, ўртача шамол тезлигида 20-30 кмгачани ташкил этади.
Албатта, экстремал туризм аста-секинлик билан ривожланиб бораверади. 
Давлатнинг вазифаси эса- уни иштирокчилар учун максимал даражадаги
хавфсизлигини таъминлаш ва табиий туристик ресурсларни назоратсиз ишлатиш 
ва йўқотишга йўл қўймаслик чораларини ишлатишдан иборат.Экстремал туризм 
анча хавфли туризм турларидан бўлиб, унинг мақсади – хатарни ҳис қилиш 
ҳисобланади.
Экстремал туризмда хатар омиллари уларнинг табиатига кўра қуйидагича 
таснифланади: 

- жароҳатлар- турли тош, қор, сув кўчкиларининг натижасида 
жароҳат олиш; 

Атроф –муҳитнинг таъсири- ноқулай об-ҳаво шароитларининг 
таъсири; 

Ёнғин чиқиш эҳтимоли; 

Биологик таъсирлар- ҳайвонлар, заҳарли ҳашаротлар, инфекция 
ташувчиларнинг тишлаши, чақиши натижасида инсон организмига 
заҳарли микроорганизмларнинг тушиши; 

Психо-жисмоний оғирликлар- туристларда маршрутнинг оғир, 
хатарли қисмларида жисмоний, асабий ва психик юкнинг кучайиши; 

Ультрабинафша ва радиацион нурланиш хатари; 

Кимёвий –токсик таъсир; 

---

471 

Махсус омиллар- маршрут жараёнида табиий ва техноген 
катастрофаларнинг юз бериши, объектларнинг ёмон ҳолати, хизмат 
кўрсатиш 
персонали, 
инструкторларнинг 
паст 
даражада 
тайёргарлиги, ахборот билан таъминотнинг етарли эмаслиги ва 
ҳоказолар.
Экстремал туризм талабларига тайёргарлик назорати туристик мавсум 
бошланишидан олдин амалга оширилиши ва махсус давлат органлари жорий 
текширувидан ўтказилиши шартдир. 
Ўзбекистонда экстремал туризм билан шуғулланиш учун инструкторларни 
тайёрлаш тизимини такомиллаштириш зарур. 
Ўзбекистонда экстремал туризм маршрутларини ташкил этиш 
имкониятлари кенг бўлиб, улар таркибига ов туризмини киритиш ўзига хосликни 
шакллантиради. Бу эса туристик тараққиётнинг омилларидан биридир.