Туризм, таълим ва и қ тисодиёт тармо қ лар

Фойдаланилган адабиётлар: 
1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги 
“Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича ҳаракатлар 
стратегияси тўғрисида”ги фармони. 
2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 3 февралдаги 
“Ўзбекистон Республикаси туризм салоҳиятини ривожлантириш учун қулай 
шароитлар яратиш бўйича қўшимча ташкилий чора-тадбирлар тўғрисида”ги 
фармони. 
3. М.А.Мирзаeв, М.Т.Алиева. Туризм асослари. Ўқув қўлланма. Тошкент, 
2011 йил. 
 
ИҚТИСОДИЁТДА ТУРИЗМ СОҲАСИНИ ИННОВАЦИОН 
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ИСТИҚБОЛЛАРИ 
Набиева Ш., 
Бухоро Банк коллежи
 
Иқтисодиётда туризм соҳасини инновацион ривожлантиришнинг 
истиқболдаги мақсади республиканинг миллий-маданий тикланиши, миллий 
иқтисодиётнинг 
устувор 
тармоқларидан 
бири 
сифатида 
туризмни 
ривожлантириш борасидаги ижтимоий-иқтисодий ва хўжалик масалаларини ҳал 
қилишдир. Туризм соҳаси олдида турган асосий вазифа Ўзбекистоннинг табиий 
иқлими, рекреацион ижтимоий-иқтисодий ва тарихий-маданий салоҳиятини 
ҳисобга олган ҳолда ички ва халқаро туризм эҳтиёжини қондиришга 
йўналтирилган юқори рентабелли туристик тармоқни яратишдан иборат. 
Халқаро туризм бозоридан мустаҳкам ўрин олиши учун Ўзбекистонда 
сайёҳларга юқори даражадаги қулайлик яратилиши, уларга хизмат 
кўрсатишнинг барча турлари бўйича стандартлар тизими, хавфсизлигини 
таъминлаш кафолатлари юзага келтирилиши шарт. “Туризм тўғрисида”ги қонун, 
Ўзбекистон Республикаси Президенти фармонлари ва Вазирлар Маҳкамаси 
қарорларидан келиб чиққан ҳолда Ўзбекистонда туризмнинг асосий 
йўналишлари қуйидагилардан иборат: 
– давлат манфаатлари ва Ўзбекистон Республикасининг тегишли қонунлари, 
халқаро туристик амалиёт меъёрларини ҳисобга олган ҳолда туристик 
тармоқнинг устувор ривожланишини таъминлаш; 
– келгусида туризмнинг янада ривожланишига кўмаклашадиган қонун 
ҳужжатлари ва бошқа меъёрий ҳужжатларни тайёрлаш; 
– тармоқнинг ташкилий тузилишини, уни бошқариш ва фаолиятини тартибга 
солишни такомиллаштириш; 
– туризмнинг ривожланган инфратузилмасини яратиш; 
– туристик-рекреацион зоналар, ҳудудлар ва туристик марказларни 
ўзлаштириш; 
– ахборот-реклама фаолияти йўналишларини белгилаш, маркетинг ва 
экскурсия-методик хизматларни ташкил қилиш; 
– имтиёзли равишда маблағ билан таъминлаш ва кредит бериш йўли билан 

---

54 
туристик фаолиятни рағбатлантириш; 
– тармоқни малакали кадрлар билан таъминлаш ва илмий потенциалини 
шакллантириш; 
– кадрлар тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш тизимини 
яратиш; 
– табиатдан фойдаланиш ва атроф-муҳитни сақлаш самарасини таъминлаш 
заруратини ҳисобга олган ҳолда туристик фаолият юритиш тамойиллари ва 
механизмини ишлаб чиқиш. 
Ўзбекистонда туристик фаолият юритишда қуйидаги устувор жиҳатларга 
катта эътибор берилиши назарда тутилган: 
– туризм соҳаси фаолият кўрсатишини ҳуқуқий таъминлаш ва халқаро-
ҳуқуқий фаолият; 
– 
туризм 
соҳасини 
ривожлантиришнинг 
давлат 
томонидан 
рағбатлантирилиши; 
– туризм фаолиятини бошқариш ва тартибга солиш тизимини 
такомиллаштириш; 
– ички ва халқаро туризмни ривожлантириш бўйича туристик фаолият 
йўналиши; 
– ахборот-реклама ва маркетинг фаолияти; 
– туризмнинг моддий-техник базасини ривожлантириш; 
– туризм соҳасида фаолият кўрсатаётган ходимларни тайёрлаш, қайта 
тайёрлаш ва малакасини ошириш, уларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш; 
– атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, табиий ва тарихий-маданий ресурслардан 
фойдаланиш. Туризм соҳасини инновацион ривожлантиришни тезлаштириш 
жараёни бозор муносабатларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак. 
Халқаро тажриба шундан далолат берадики, айнан бозор туристик хўжалик 
фаолият кўрсатиши учун энг мақбул иқтисодий муҳит ҳисобланади. Ўз 
навбатида, туристик тармоқ корхоналари, бевосита истеъмолчига мўлжал ола 
туриб, бозор кенглиги шаклланишига фаол кўмаклашиши керак. 
Туризм 
фаолиятининг 
самарадорлигини 
ошириш, 
туризм 
инфратузилмасининг 
мамлакатни 
иқтисодий-ижтимоий 
ва 
маданий 
ривожлантиришнинг бошқа устувор соҳалари билан ўзаро алоқасини 
мустаҳкамлашга имкон беради. 
Туризм соҳаси айни пайтда чегарадош тармоқларга юқори талаблар 
қўяр экан, фақат технологияларни такомиллаштириш ва меҳнатни ташкил 
қилишни яхшилашгагина эмас, балки хўжалик юритишнинг энг самарали 
шаклларини жорий қилишга, янги иш жойларини яратишга ҳам кўмаклашади. 
Жамоа ва хусусий мулкчиликдаги кичик ва ўрта корхоналар сонининг 
кўпайиши катта марказлашган маблағларни жалб қилмаган ҳолда туризмни 
ривожлантиришга имкон беради. Айнан шундай ёндашув хорижий сармоялар 
кириб келишига, хорижий фирмалар томонидан 1-2 йил ичида сайёҳлик 
объектлари ва марказлари қурилишига, шунингдек, уларнинг тез муддат ичида 
(5-6 йил) ўзини қоплаб кетишига кўмаклашади. 
Ўзгарувчан давлат солиқ сиёсати юритиш, туризм инфратузилмасини 
ривожлантиришга инвестицияларни жалб қилиш мамлакат бюджетига 

---

55 
тушумларнинг 3 баробар кўпайишига имкон беради. 
Ўзбекистонда туризм соҳасини инновацион ривожлантириш мамлакат 
иқтисодиётини мустаҳкамлашга, бақувват туристик тармоқ яратишга, туризм 
инфратузилмасига давлат бошқаруви таъсири кучайтиришга, аҳоли турмуш 
даражасини оширишга, экологик хавфсизликни таъминлашга, тарихий ва 
маданий ёдгорликларни сақлаб қолишга, табиатни муҳофаза қилиш фаолияти 
даражасини, шунингдек, жамиятнинг маънавий салоҳиятини оширишга хизмат 
қилади. 
Хизматлар соҳасини ривожлантириш ва бу борада аҳолининг иш 
билан бандлик даражаси ўсиб бориши саналади. Чунки мазкур соҳа ходимлари 
сайёҳларни кутиб олиш, хизмат кўрсатиш, бўш иш ўринлари яратиш, чет эл 
валютаси кириб келишини кўпайтириш, туристик хизмат кўрсатувчи 
тармоқларга даромадлар олиш бўйича бир қанча омилларни ҳаракатга 
келтиради.
Туристик 
ресурслардан 
тўғри 
фойдаланиш 
ўша 
ҳудуд 
иқтисодиётининг ўнгланишига, пировардида турли солиқларни тўлаш орқали 
маҳаллий ва давлат бюджетини тўлдиришга ижобий таъсир кўрсатади. Ҳозирда 
муайян давлатни ривожланган мамлакатлар қаторига қўшишда хизмат кўрсатиш 
ва сервис соҳасининг мамлакатда яратилаётган ЯИМдаги улуши 65 фоиздан 
юқори бўлиши асосий мезон бўлиб қолмоқда. АҚШ иқтисодиётида яратилган 
ЯИМ таркибида хизмат кўрсатиш соҳаси улуши 78, Японияда 62 фоизни ташкил 
этади. Шу сабабли мамлакатимизда мазкур соҳани жадал ривожлантиришга 
алоҳида эътибор бериб келинмоқда. Ўзбекистон Президентининг “2018-2019 
йилларда туризм соҳасини ривожлантириш бўйича биринчи навбатдаги чора-
тадбирлар тўғрисида”ги қарори давлатимиз томонидан туризм соҳасида амалга 
оширилаётган сиёсатнинг мантиқий давоми бўлиб, туризм соҳасини жадал 
ривожлантириш учун қулай иқтисодий, маъмурий ва ҳуқуқий муҳитни яратган 
ҳолда, энг самарали тартибни жорий этиш, ҳудудларнинг иқтисодий салоҳияти 
ва даромадлари базасини кенгайтириш, янги иш ўринлари яратиш, юртимизга 
келадиган сайёҳлар оқимини кўпайтириш, шунингдек, миллий туризм 
маҳсулотларини жаҳон бозорида фаол ва комплекс илгари суришга қаратилган. 
Хусусан, Қашқадарё мисолида оладиган бўлсак, вилоятда 2018-2019 йилларда 
туризм инфратузилмаси объектларини барпо этиш режасида 167 та лойиҳани 
амалга ошириш кўзда тутилган. Уларда тарихий-маданий обидаларни 
таъмирлаш, сайёҳлар учун меҳмонхоналар, дам олиш ва кўнгилочар ҳудудлар 
ташкил этиш, сайёҳларга миллий маданиятни кенг намойиш қилиш асосий 
вазифа этиб белгиланган. 
Аҳолининг саёҳат қилиши ва дам олишини таъминловчи оддий 
инфратузилма сифатида қаралган бўлса, айни пайтда у мамлакат 
иқтисодиётининг муҳим тармоғи сифатида шаклланиб, ривожланишига катта 
эътибор берилмоқда. Яқин-яқингача мазкур соҳага иқтисодиётга катта даромад 
келтирувчи тармоқ ўлароқ қаралган эмас эди. Туризмга нафақат дам олишни 
ташкил қилувчи ижтимоий соҳа, балки миллий иқтисодиётнинг катта даромад 
келтирувчи тармоғи сифатида муносабатда бўлина бошланди. Уни том маънода 
иқтисодиётнинг ижтимоий-иқтисодий тармоғи, деб ҳисоблаш мақсадга 

---

56 
мувофиқдир. Зеро, туризм, биринчидан, аҳоли бандлигини ҳамда дам олишини 
таъминлайдиган, даволайдиган, тадбиркорларга ва давлатга даромад 
келтирадиган иқтисодиёт тармоғига айланди. 
Мазкур сохани ижтимоий-иқтисодий соҳага киритишни асослашда 
унинг тармоқ сифатида ишлаб чиқаришдаги ўзига хос хусусиятларини, 
шаклланишидаги асосий омилларни, миллий иқтисодиётга қай даражада 
дахлдорлигини, асосий фаолияти қай жиҳатдан ўзига хослиги каби жиҳатларни 
инобатга олиш лозим бўлади. Туризм бошқа соҳа ва тармоқларда 
такрорланмайдиган ўзига хос вазифа ва функцияларни бажаради.
Минтақаларнинг барқарор ривожланишини таъминлаш. Мазкур функ-
ция аҳолиси кам ва саноати ривожланмаган ҳудудларда туризмни тараққий 
эттиришга ундайди. Чунки кўпгина чекка ҳудудлар аҳолиси, асосан, 
деҳқончилик, чорвачилик ва боғдорчилик билан шуғулланади. Булар кўпинча 
тоғ ва тоғолди ҳудудларидир. Бу жойларнинг ўзига хос анъана ва қадриятлари 
сақланиб қолган. Туризмга миллий иқтисодиёт нуқтаи назаридан қаралганда, 
унинг тўлиқ соҳа эканлигига гувоҳ бўламиз. Агар уни хизмат кўрсатиш 
соҳасининг бир йўналиши сифатида ўрганадиган бўлсак, у туризм тармоғини 
ташкил қилади. Мазкур масалани яхлит тадқиқ этадиган бўлсак, унга бир қанча 
тармоқларни бирлаштирадиган йирик субъект, яъни соҳа сифатида қараш 
мумкин.
Жаҳонда глобаллашув жараёнининг чуқурлашуви ва илмни кўп талаб 
қилувчи технологияларга асосланган ишлаб чиқаришнинг устувор ривожланиши 
ҳар қандай мамлакатнинг иқтисодий ўсиши ва турмуш сифати ошишининг 
зарурий шарти – инновацион фаоллик билан белгиланади. Инновацион фаоллик, 
ўз навбатида, давлатнинг иқтисодий ва илмий-техник имкониятлари, 
инновацияга оид сиёсати ва салоҳияти, жамиятнинг маънавий ҳолатига боғлиқ. 
Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида туризм соҳасини инновацион 
ривожлантиришга алоҳида халқаро эътибор қаратилаётгани аҳамиятга эга.