Turizm sohasini rivojlantirishning mintaqaviy xususiyatlari

1.1.1-jadval 

Turizmni sayyohatdan ajratib turuvchi asosiy xususiyatlar

5

 

№ 

 

Farq qiluvchi 

xususiyatlari 

Turizm  

Sayohat 

1 

 

Mamlakat 

iqtisodiyotiga 

ta‘siri  

Turizm kuchli jahon 

miqyosidagi iqtisodiyot 

tarmog‗i bo‗lib, uning jaxon 

yalpi ichki  mahsulotidagi 

ulushi mavjud 

Sayohatlarning 

iqtisodiyotiga bevosita 

ta‘siri yo‗q 

2 

Qo‗yilgan 

maqsadlar 

bo‗yicha 

Yo‗llanmada ko‗rsatilgan 

aniq qo‗yilgan maqsadlar 

bilan chegaralangan 

Aniq qo‗yilgan 

maqsadlar bilan 

chegaralanmagan 

3 

Muddat 

maboynida 

Yo‗llanma bilan 

chegaralangan  

Muddati 

chegaralanmagan 

4 

Ma‘lum makonda 

bo‗lishi 

Bo‗ladigan joyi yo‗llanma 

bilan chegaralangan 

Makoni yoki bo‗ladigan 

joyi chegaralanmagan 

5 

Bo‗sh vaqtning 

mavjudligi 

Asosan bo‗sh vaqt 

maboynida amalga 

oshiriladi 

Bo‗sh vaqt bo‗lishi shart 

emas 

6 

Borgan joyida haq 

to‗lanadigan 

faoliyat bilan 

shug‗ullanishi  

Borgan joyida turist uchun 

haq to‗lanadigan faoliyat 

bilan shug‗ullanishi 

mumkin emas 

Borgan joyida 

sayohatchi uchun haq 

to‗lanadigan faoliyat 

bilan shug‗ullanish 

mumkin 

7 

Mablag‗ bilan 

ta‘minlash 

Turistning shaxsiy mablag‗i 

va ijtimoiy fondlardan 

Homiy tashkilotlar,  

davlat va xususiy 

jamg‗armalar tomonidan 

moliyalashtiriladi 

8 

Tashkil qilish va 

xizmat ko‗rsatish 

Bu faoliyat turli xil turistik 

korxonalar va xizmat 

ko‗rsatish sohalari bilan 

bog‗liq tarmoqlar 

tomonidan amalga oshiriladi 

 

Tashkil qilish homiy 

tashkilotlar, davlat va 

xususiy jamg‗armalar 

tomonidan amalga 

oshiriladi, sayohlarga  

xizmat ko‗rsatish esa 

bevosita o‗zi tomonidan 

amalga oshiriladi 

9 

Yashash 

faoliyatiga ta‘siri 

Turistning sayohatga borib 

kelishi yashash faoliyatiga 

bevosita ta‘sir qilmaydi 

Sayyohat sayohatchi 

uchun kasbi yoki kun 

ko‗rish manbai, turmush 

tarzi bo‗lib xizmat qiladi 

Shular  bilan  birga,  turizm  sohasi  o‗z  navbatida  sayyohlik  sohasining  rivojiga 

                             

5

 Manba: Tuxliyеv I., Qudratov G‘., Pardayеv M. Turizmni rеjalashtirish. Darslik. – T.: Iqtisod-moliya, 2010. 

---

 

13 

bog‗liq bo‗lib, uning taraqqiyotini belgilovchi omil hisoblanadi. Chunki, olimlarning 

ta‘kidlashicha,  sayohat  boshqa  xalqlar  haqida  bilim  beradi  va  masofaviy  jihatdan 

uzoq bo‗lgan davlatlarni ham bir-biriga yaqinlashtiradi.

6

  

Darhaqiqat,  turizm  sohasi  o‗z  navbatida  mehmondorchilik  sohasi  bilan 

birgalikda jahondagi xizmatlar, yalpi ichki mahsulot va investitsiyalarning tarkibidagi 

o‗zgarishlarni amalga oshirishga o‗z hissasini qo‗shmoqda. 

Bugungi  kunda  mamlakatimizda  turizm  sohasining  tez  sur‘atlar  bilan  o‗sishi 

yurtimizga  katta  hajmdagi  valyuta  tushumlarini  kirib  kelishiga  va  yangi  ish 

o‗rinlarining  paydo  bo‗lishiga  olib  kelmoqda.  Ushbu  turizm  va  mehmondorchilik 

sanoatiga  jahon  xizmatlari  eksportining  1/3  qismi,  jahon  yalpi  milliy  mahsulotining 

10 foizi, investitsiyalarning 7 foizi hamda 18 ish o‗rnining bittasi to‗g‗ri keladi.     

Ma‘lumki,  turizm  sohasi  mamlakatda  ish  bilan  bandlikni  ham  ta‘minlovchi 

sohalardan  biri  hisoblanadi.  Xalqaro  kuzatishlar  natijalaridan  kelib  chiqib  shuni 

ta‘kidlash  mumkinki,  turizm  industriyasida  tashkil  etilgan  har  bir  ish  joyiga 

qo‗shimcha  ravishda  boshqa  tarmoqlarda  ham  5  tadan  9  tagacha  qo‗shimcha  ish 

joylari  yuzaga  kelar  ekan.  Turizm  bevosita  va  bilvosita  32  ta  iqtisodiy  tarmoqning 

rivojlanishiga turtki bo‗ladi. 

Turizm tez rivojlanib borayotgan tarmoq bo‗lganligi sababli investorlarga yuqori 

daromad  olish  imkonini  beradi.  Demak,  sarmoyalar  qaytimi  ham  nisbati  tezroq 

amalga  oshadi.  Bu  esa  o‗z  navbatida  turizmni  sarmoyadorlarni  o‗ziga  jalb  etish 

qobiliyatini oshiradi hamda sarmoyalarning ko‗paytirishga olib keladi.  

Shuning  bilan  birgalikda,  turizm  tufayli  turistik  sayohatlar  tashkil  etiladi  va 

amalga  oshiriladi  turli  muddatlariga  muvofiq  amalga  oshiriladi.  Jumladan, 

maqsadlariga  ko‗ra  turistik  amalga  oshiriladigan  sayohatlar  muddati  bo‗yicha 

quyidagi turlarga bo‗linadi:  

- 1-2 kunlik;  

- 3-7 kunlik;  

- 8-28 kunlik;  

                             

6

   Qudratov  G‘.H.,  Pardayеv  M.Q.,  Ataboyеv  R.  O‘zbеkistonda  turizm  salohiyati  va  uni  rivojlantirishda  davlat 

siyosatining asosiy yo‘nalishlari. // Xizmat ko‘rsatish, sеrvis va turizm sohalarini rivojlantirish: muammolar va ularning 

еchimlari. - T.: Iqtisod-moliya, 2008. - 61-70 b.  

---

 

14 

- 29-91 kunlik. 

Avvalo, turizm iqtisodiyotning maxsus sohasi va inson faoliyatining o‗ziga xos 

ko‗rinishi  hisoblanadi.

7

 Shu  sababli  ham,  turizm  sohasida  iqtisodiy  taraqqiyotning 

umumiy  qonuniyatlari  o‗zining  mahsus  qirralarida  namoyon  bo‗ladi.  Umumiy 

qonuniyatlar  o‗zini  xususiyligi  orqali  namoyon  qilsa,  xususiylik  esa  mazkur  turistik 

tashkilotning aniq faoliyati orqali aks ettiriladi. 

Turizm  inson  hayoti  va  faoliyatining  ko‗p  sohalarini  qamrab  oladi.  Shuning 

uchun  ham,  turizmni  o‗rganish  psixologiya,  antropologiya,  sotsiologiya,  iqtisodiyot, 

geografiya,  informatika  va  huquq  sohalarini  o‗rganish  bilan  uzviy  ravishda  bog‗liq. 

Chunki,  turistik  resurslar  er  sharining  deyarli  barcha  burchaklari,  qit‘alari  va 

mamlakatlarida  mavjud  bo‗ladi.  Turizm  yo‗nalishi  va  turini  erkin  tanlash  sharoitida 

turizm  tashkilotchilari  turistik  oqimlarni  bilishi,  istiqbollashi  va  xatto  ularni 

boshqarishi kerak.  

Shu  bilan  birga,  bugungi  kunda  turizmni  rivojlantirish  uchun  quyidagi  dolzarb 

muammolarning echimini ishlab chiqish lozim: 

- turizm boshqaruv organlari tarkibini soha bo‗yicha kuchli bilimga ega bo‗lgan 

kadrlar bilan ta‘minlash; 

-  turistik  resurslarni  xalqaro  va  ichki  turizm  darajalariga  ajratish  va  ularni 

mukammal o‗rganib ma‘lumotlar bazasini yaratish; 

-  hali  o‗rganilmagan  resurslarimiz  ko‗pligi  nuqtai  nazardan  ularni  o‗rganib, 

tavsiflarini yaratib tegishli turistik marshrutlarni ishlab chiqish; 

-  turizmi  rivojlangan  mamlakatlar  tajribasini  o‗rganib,  ularning  o‗zimizda 

qo‗llash mumkin bo‗lgan yo‗nalishlarini olib amaliyotga joriy etish; 

-  soha  bo‗yicha  kadrlar  bilim  va  malakalarini  oshirish  maqsadida  xalqaro 

tajribalar almashinishni yo‗lga qo‗yish; 

- 

turizmni 

rivojlantirish 

chora-tadbirlar 

datsurlarini 

ishlab 

chiqishni 

jadallashtirish va ularning ijrosini ta‘minlash bo‗yicha doimiy monitoring olib borish; 

-  turizm  organlarining  mutaxassis  kadrlar  etkazib  beruvchi  o‗quv  yurtlari  bilan 

                             

7

 Tuxliyеv I.S., Hayitboyev R., Ibodullayеv N.E., Amriddinova R.S.. Turizm asoslari. O‘quv qo‘llanma.  – Samarqand: 

SamISI, 2010. - 17 b. 

---

 

15 

aloqalarini kuchaytirish; 

-  xalqaro  darajadagi  reklama  mahsulotlarini  ishlab  chiqish  va  turizm  bozoriga 

chiqarish va boshqalar. 

Umuman olganda, turizm tushunchasi va uning mohiyatini ushbu sohaning keng 

taraqqiy  qilishidagi  bosqichlar  va  omillar  aks  ettiradi  hamda  yildan  yilga  rivojlanib 

boradi.