Turizm sohasida xalqaro xavfsizlikning huquqiy asoslari

Turizmga oid rasmiyatchiliklar – sayohatni tashkillashtirish, rasmiylashtirish va 
amalga oshirish jarayonida qonunchilik va mamlakatda o‘rnatilgan tartib bo‘yicha rioya qilish 
majburiy bo‘lgan qoidalar, shartlar va harakatlardan iborat bo‘ladi. 
Turizm 
rasmiyatchiliklarining muhimligini tasdiqlash va ularni tartibga solish hamda osonlashtirish 
uchun bir qator eng muhim xalqaro hujjatlardan ko‘chirmalar keltiramiz:

Yevropadagi hamkorlik va xavfsizlik bo‘yicha kengashning yakunlovchi 
dalolatnomasi (Xelsinki, 1975-y.): «Kengashning ishtirokchi davlatlari xorijiy davlatlarga 

---

sayohat uchun talab etiladigan rasmiyatchiliklar bilan bog‘liq masalalarni ijobiy ruhda qarab 
chiqish orqali turizm rivojini rag‘batlantirish maqsadida ekanliklarini bildiradilar»; 

Jahon turizmi bo‘yicha Manila deklaratsiyasi (Manila, 1980- y.): «Butun jahon 
turistik tashkiloti o‘zining rivojlanish dasturiga jahonda turizm rasmiyatchiliklari ahvolini 
o‘rganish, mazkur sohadagi joriy amaliyot va mavjud me’yorlarni tadqiq etish, sayohatlarni 
yo‘lga qo‘yish va osonlashtirish uchun umumiy tavsiyanomalar ishlab chiqish masalalarini 
kiritgan»; 

Turizm bo‘yicha Gaaga deklaratsiyasi (Niderlandiya. 1989-y.): «Sayohatlar tez 
o‘sishi bilan bir vaqtda turizm rasmiyatchiliklarining tushunchasi aniqlanmoqda va 
kengaymoqda. Ulardan biri bevosita turistlarga, boshqalari esa turizm biznesiga oid. Turizm 
rasmiyatchiliklarining osonlashuvi o‘zining dastlabki tor chegaraviy rasmiyatchilik va bojxona 
tekshiruvlari ramkasidan chetga chiqa oldi. Bugungi kunda gap turizmni rag‘batlantirish va ijobiy 
qo‘llab-quvvatlash haqida borishi lozim, xususan har bir shaxsga ichki va xalqaro turizmda 
ishtirok etishga sharoit yaratish, yoshlar, keksalar va nogironlar orasida turizmga alohida e’tibor 
ajratishga harakat qilish shart»;

Barqaror rivojlanish bo‘yicha BMT komissiyasi o‘zining 1999-yil apreldagi N’yu-
York sessiyasida Butunjahon turizm tashkiloti (BTT) tashabbusiga ko‘ra, global turizm etik 
kodeksini ma’qulladi va BTTga xususiy sektorlar, nohukumat va mehnat tashkilotlaridan tushgan 
takliflar bilan to‘ldirishni taklif etishdi. BTT mutaxassislarining xulosasiga ko‘ra, turizm Global 
etik kodeksi joriy hujjat bo‘lib, jumladan, turizm rasmiyatchiliklarini tartibga solishda ham 
dasturilamal bo‘lmog‘i lozim. Xususan uning 8-moddasida «Turizm sayohatlari erkinligi»da 
davlatlar tomonidan kiritilgan yoki xalqaro kelishuvlardan kelib chiqadigan, masalan vizalar, 
sanitar va bojxona rasmiyatchiligini imkon qadar shunday moslashtirish lozimki, erkin turizm va 
xalqaro turizmga yo‘l ochish zarur bo‘ladi. Ushbu rasmiyatchiliklarni osonlashtirishga qaratilgan 
mamlakatlararo bitimlarni rag‘batlantirish lozim; turizm sanoatiga og‘ir tushadigan va uning 
raqobat bardoshligiga zarar yetkazadigan maxsus soliq va to‘lovlarni bekor qilish yoki qayta 
ko‘rib chiqish kabi choralar ko‘rsatilgan.