Turizm asoslari

Iqtisodiyot
T urizm ko‘p jihatd an iqtisodiy form atsiya va kategoriyadir. U 
turizm tashkilotchilari uchu n ham , turizm iste’m o lchilari - turistlar 
uch un ham ko‘p qirrali iqtisodiy faoliyat. J a h o n va m illiy turizm
rivojlanishining har b ir bosqichi — barcha ishtirokchilam ing faoliyati, 
o ‘ziga xos xarakteristikasi va k o ‘rsatkichi bilan x arak terlan ad i.
H a r b ir turistik hudud, h a r b ir m am lakat, h a r b ir sh ah ar va joy 
iqtisodiy foyda va darom ad olish uchun mavjud turistik resurslaridan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

oqiiona foydalanishga harakat qiladi. Xohish juda zo ‘r b o ‘lsa ham
bunga erish ish oson emas. H ar b ir m am lakatda o kzining siyosiy 
q a ra s h la ri, iq tiso d iy o ti riv o jlan ish in in g yo‘n alish lari, ja m iy a t 
a n ’analarin in g ko‘p qirralari m avjud. Turistlarni jalb qilish uchun 
hatto ju d a qiziqarli boMgan obyektlar va hodisalar uchun ham xizmat 
ko‘rsatish n in g mos darajasini, xavfsizlikni ta ’m inlovchi turistik 
qiziqish va ehtiyojni uyg‘unlashtirib qondiruvchi turistik industriya 
(sanoat) va infratuzilm a zarur.
T uristik oqim larni ko‘proq ja lb qilish uchun - turistik resurslar 
va ulam ing potensial imkoniyatlari, ayniqsa, turistik sanoat obyektlari 
batafsil o ‘rganiladi va baholanadi.
Xorij turistlarini qabul qilishga qodir boMgan m ahalliy aholi 
m uam m osini ham unutm aslik kerak. Bunda ko'pchilik m uam m olar 
mahalliy n o rm a (m e’yor) lar bilan xorijliklarning o‘zini tutish odatlari 
b ir - b irig a m o sla n is h id a n k e lib c h iq a d i. A gar m u h itg a m os 
kelm aydiganlari boMsa, farqi k o ‘p boMsa, turizm am alga oshmasligi 
m um kin. M asalan, Birlashgan A rab Amirliklariga qarashli Shaijada 
turistlarga q o ‘yilgan talablar — islom qoidalari ta ’sirida ju d a qattiq 
b o ‘lganligi uch u n (spirtli ichim liklar iste’mol qilish, ayollarning 
maxsus kiyim i va xulqida m ahalliy qonunlarni buzganligi uchun 
yevropaliklarga tayoqlar bilan ta n a jazolari va hokazolar) bu turistik 
m arkazga turistik oqim lar m iq d o ri kamaygan, b a’zi davrlarda esa 
u m u m an t o ‘xtatilgan. Y aqin q o ‘shni hudud — D ubay b ir vaqtda 
ushbu ta la b la rn i yum shatgan e d i turistik oqim u shbu tu ristik
m arkazga y o ‘na!ishini o ‘zgartirdi.
T u rizm n i «tilla tuxum q o ‘yuvchi tovuq»qa o ‘xshatishadi. Lekin, 
ushbu to v u q boqilm asa, u tu x u m qo‘yishni to ‘xtatishi, tuxum lar 
hajm i va sifati buzilishi yoki tovuqning o ‘zi o ‘lib qolishi ham
m um kin. S hunga ko‘ra, turistik markazlar va hududlar nafaqat 
tu riz m d a n pul ishlab qolishadi, balki turistik sanoatni barqaror 
rivojlantirishga, turistik m ahsulotni ichki va tashqi bozorlarda harakat 
qildirishga ju d a katta m iqdorda mablagMar ajratishadi. Turizm ni 
rivojlantirishga ajratilgan mablagMar birinchi qarashda astronom ik 
ra q a m la r d a b o ‘lib k o ‘rin ish i m u m k in , lekin a m a liy o t sh u n i 
k o ‘rsatad ik i, bu xarajatlar o ‘zlarin i oqlaydi va davlatga turizm dan 
und an h a m katta hajmdagi darom ad larni keltiradi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B arch a d a v la tla rd a h a m tu riz m g a b o ‘lgan siy o sat b ir xil 
tuzilm agan. M asalan, Yaponiya uzoq davr m obaynida keluvchi 
tu ristlarg ae’tiborberm agan. H atto , m ehm onxona sanoati ham xorij 
turistlarini qabul qilishga yo‘naltirilm agan, otellar past tabaqali aholi 
joylashishiga m oljallangan va in sh o ot gabariti va ship balandligi 
b o ‘yicha Y evropa stan d artlarig a ja v o b berm aydigan n o rm a la r 
b o ‘yicha qurilgan. Lekin, u zoq d av r m obaynida tu rizm siz h am
rivojlanayotgan mamlakat iqtisodiyoti hayotiykuch oqim ining yangi 
m anbasini talab qildi. Yapon h u k u m ati m am lakatga kiruvchi turizm
konsepsiyalarini yangitdan k o 'rib chiqdi va boshqa h u d u d la rd a n
m am lakatga turistik oqim larni ja lb etish m aqsadida ja h o n turistik 
bozoriga milliy turistik m ahsulotni chiqarish faoliyatiga 2 m lrd. 
dollarini ajratdi.
Y uqorida ifoda etilgan faoliyat X itoyda ju d a qiziqarli. C hiquvchi 
turistik o q im bu m am lakatda ju d a p ast, chunki davlatda t a ’tilni h ar 
yili to ‘lash u c h u n huquqiy in s titu t sh ak llan m ag an va q ish lo q
x o ‘jaligida b an d b o lg an aholining k o ‘p qismi xorijda sayohat qilish 
uchun m ablag‘ga ega emas. T ashqariga chiquvchi tu riz m yiliga 5 
mln. kishidan ortmaydi. Bu k o ‘rsatkich um um iy aholisi 1 m lrd. 
250 m ln.ga teng b o ‘Igan m am lakat uchu n ju d a past darajada. Lekin, 
keluvchi tu rizm rivojlanm oqda. Ja h o n turizm iqtisodiyotida X itoy 
hozirgi kunda turizmning eng jo zib ad o r hududi hisoblanadi. U yerda 
turistik qiziqish obyektlari m avjudligi, turizm sanoati rivojlanganligi 
va davlat siyosatining turizm ga ijobiy m unosabatda ekanligi sabab 
bo‘lm oqda. X itoy Turizm T ashkiloti ekspertlari bah o larig a k o ‘ra, 
keyingi y illa rd a X itoy ja h o n d a g i eng k o ‘p tu r is tla r k e lu v c h i 
m am lakatga aylanadi. 1998-yilda X itoyga 65 m ln. tu ristla r kelib 
ketishgan. 2 0 12-yilda X itoyga 128 m ln. xorij tu ristla ri kelishi 
rejalashtirilm oqda. B uesa ju d a k atta raqam .