Туребеков М

Жуз жыллық урыстың басланыўы.
1337-жылдан 1453-жылға дейин
гейде тоқтап ҳәм гейде даўам етип турды. Жуз жыллық урыс еки қоңсы феодал 
мәмлекет соқлығысыўы болып, олардың ҳәр бири бул ўақытқа келип сиясий 
тәрептен орайласқан ҳәм улкен қаржыға ийе еди. Англичан феодаллары 
менен француз феодаллары ортасында континенттеги мүлклер ушын шыққан 
жәнжел урыстың пайда болыўына алып келди. Англичан феодаллары 
Нормандия менен Анжуйдың қолдан кеткенин умыта алмады. Француз 
короллери англичанлар қолынан алып келген Аквитаниядағы мулклерди узил 
кесил тамамлаўға ҳәрекет етти. Бирақ Аквитания Англия ушын экономикалық 
жақтан әҳмийетке ийе еди. Аквитаниядан қымбат баҳа вино, мийўе, зат 
атларды Англияға келтирер еди. Аквитанияда англичан феодалларының
көптен-көп мулклери бар еди. Англичанлар бул жерде улкен 
административлик ҳәм судьялық лаўазымларды ийелер еди. Франция
мәселеси ҳәм, Англия Франция ортасында қарама қарсылық пайда етти. 
Филипп IV санаат жағынан бай улкени ийелеў ушын путкил куш 
қуўатын сарыплады. Жуз жыллық урысда саўашлар әстелик пенен барды.
Урыс рәсмий турде 1337-жылда басланды. Фландрия ҳәм оның менен қоңсы
Брабант Англия тәрепине өтти. Франдрия графы французлар тәрепине 
қашты. Бирақ 1340-жылға келип англичанлар тез ҳәрекетлерди баслап ҳәм
французлардың Слесси жанындағы флотын жоқ етти. Теңизде ерисилген бул
женис англичан флотын теңиз ҳүкимдары етип қойды. Бирақ англичанлар 
менен французлар қурқақлықта топылысаман дегенше арадан және бир неше 
жыллар өтти. Бул соқлығысыў арқа шығыс Францияның Крессидиң жақын 
жеринде Франдрия шегарасындағы 1346 жылда болған саўаш еди. Француз 
феодаллары улкен шығынға ушырады. Эдуард басшылығындағы англичан 

---

114 
әскерлери толық жениске еристи. Французлардың жеңилиўиниң тийкарғы 
себеби француз рицарларының улыўма сапта турып саўаш етиўге 
қәбилийетсизлиги. Англичан әскерлери арасында әжайып оқ атыўшылардың 
болыўы, олардың қолын бәлент қылды. Англичан оқ жайшылары жоқары 
қатлам дийханлары арасынан таңлап алынған жалланба әскерлер еди.
Йолинлер 350 қәдем узаққлықта турып аўыр оқ жайлардан нышанға анық 
тийгизер еди.
Жуз жыллық урыста екинши улкен саўаш 1356-жылда 
Пуатеге жақын жерде болды. Англичан әскерлери бул сапары Францияның 
арқасына емес, бәлким батысына келтирип тусирилди. 
XIII әсирдиң орталарында-ақ Францияда дийханлар ҳәрекети жуз 
бергенлиги жоқарыда айтып өтилген еди. Крепостной дийханлардың онлап 
айрым жергиликли шығыўлары XIII әсирдиң екинши ярымы XIV әсирдиң 
биринши ярымынан хроникалық дизимге алынған. Кең дийханлар ҳәрекетиниң
тийкарғы себеби феодал системасының жемирилиўи, феодал крепостнойлық 
эксплутацияның ески формаларынан товар пул мүнәсебетине
тийкарланғанлығы болып есаплпнады. Дийханлар ушын жәнеде аўыр болған
оның жаңа формаларына өтилиўи мумкин. Дийхан-сервлердиң жеке 
крепостной ғәрезлиликтен азат етилиўи ҳәм олардың «жаңа ўәкиллерге» 
айлантырылыўы Францияда XIII әсирдиң екинши ярымы-XIV әсирдиң
басынан даўам етти.