Turdibayeva shaxnozaning aruz va poetika fanidan tayyorlagan bajardi: turdibasheva shaxnoza

ARUZ VAZNINING NAZARIY ASOSLARI. QISQA, CHO'ZIQ VA O`TA CHO'ZIQ HIJOLAR

Tayanch tushunchalar:

• bo'g'in

• o‘ta cho'ziq hijo

• hijo

• qisqa hijo

• cho'ziq hijo

Hijo va bo'g'inning farqi:

Aruz vaznini o'rganishga kirishishimiz uchun, avvalo, bo'g'in va hijoning farqini aniqlab olishimiz zarur. Tilshunoslikda bo'g'in tushunchasiga quyidagicha ta'rif beriladi: «So'zning bir havo zarbi bilan hosil bo'ladigan qismi bo'g'in hisoblanadi. So'z tarkibidagi bo'g'inlar soni unlilar miqdoriga qarab belgilanadi». Aruz nazariyasidagi hijo tushunchasi ham tilshunoslikdagi bo'g'in haqidagi bilimlarga asoslanadi, bir hijo tarkibida ham bo`lsa unli mavjud bo'ladi. Ammo ba’zi o'rinlarda bir bo'g'in ikki hijoga teng bo`lib qolishi ham mumkin. Masalan, qadr so'zi bir bo'g'inli bo'lsa-da, aruzda ikki hijoli so’z hisoblanadi. Chunki so'z tarkibida qator undosh kelyapti (Qator undosh deb bir bo'g'in tarkibida ikki undoshning ketma-ket kelishiga aytiladi). Shu sababli uni cho'zibroq, iloji bo'lsa, bilinar-bilinmas i orttirib talaffuz qilamiz qadr(i)) tarzidAruz Yoki hech, dod, oh kabi so 'zlar ham gohida vazn talabi bilan ikki hijoga teng hisoblanadi. Shunda bu so'zlarni ham qad(i)r talaffuz qilganimiz kabi cho'zib, bilinar-bilinmas i orttirib aytamiz: hech(i), dod(i), oh(i) tarzidAruz Demak, ma’lum bo'lyaptiki, bo'g'in va hijo tushunchalari aksariyat hollarda o'zaro mos kelgani holda ba’zi o'rinlarda bir-biridan farqlanar ekan. Ana endi aruz tizimidagi hijolar haqida bilib olishimiz zarur bo'ladi.