Turdi, Turdiy (asl ismi va taxallusi; fors tojik sheʼrlaridagi taxallusi esa Farogʻiy)

---

Turdi, Turdiy (asl ismi va taxallusi; fors-

tojik sheʼrlaridagi taxallusi esa Farogʻiy) 

(17-asr, Buxoro — taxminan 1699/1700, 

Xoʻjand) — shoir.

---

TURDI, TURDIY (ASL ISMI VA TAXALLUSI; FORS-TOJIK 

SHEʼRLARIDAGI TAXALLUSI ESA FAROGʻIY) (17-ASR, BUXORO 

— TAXMINAN 1699/1700, XOʻJAND) — SHOIR.

▪

Buxoro madrasalarida taʼlim olgan. Abdulazizxon davrida saroyning 

amaldorlaridan, yuz urugʻining koʻzga koʻringan siyosiy arboblaridan 

boʻlgan. Subhonqulixon taxtga chiqqach, saroydan 

uzoqlashtirilgan.Ashtarxoniylarga qarshi 1685—86 yillarda koʻtarilgan xalq 

qo’zg’o’lonida faol ishtirok etgan. Qo’zg’o’lon bostirilgach, T. Jizzax, soʻng 

Xoʻjandga borib, muhtojlik va uzluksiz maʼnaviy tushkunlikda kun 

kechirgan. T. Oʻzbek va fors tillarini yaxshi bilgan. «Dar mazammati 

sipohigari» sheʼrida oʻzining asosiy kasbkori sipohiylik (harbiylik) 

boʻlganini, shu kasbi bilan uzoq yillar nimalarnidir tamaʼ qilib, shohlarga 

xizmat qilganini, lekin oxiroqibatda hech narsaga erisha olmaganini afsus 

bilan maʼlum qilgan.

---

MEROSI

▪

Turdiy ning adabiy merosi 18 sheʼrdan iborat boʻlib, 

ulardan 12 tasi gʻazal, 5 tasi muxammas va bittasi 

fard janriga oid. 434 misra hajmidagi bu merosning 

165 misrasi Subhonqulixon haqidagi mashhur 

hajviyani tashkil etgan 

▪

(«Subhonqulixon toʻgʻrisida hajviya», 1691).

---

G’AZALLARI

▪

Turdiy gʻazallarining aksariyati hali hech kim qalamga olmagan, 

oʻtkir ijtimoiy-siyosiy  va falsafiy-axloqiy mavzularga 

bagʻishlangan. Ayniqsa, shoirning:Tor koʻngullik beklar, manman 

demang , kenglik qiling ,Toʻqson ikki bovli oʻzbek yurtidur, tenglik 

qiling …matlai bilan boshlanadigan gʻazalida yurtni 

boshqarayotgan beklarga murojaat qilib, ularni keng feʼlli, oʻzaro 

ittifoq boʻlishga, bir-birini urugʻchilik belgilariga qarab 

kamsitmaslikka chaqirish uning oʻz davridagi yuksak fikrli, 

vatanparvar va haqiqiy insonparvar kishi boʻlganligidan dalolat 

beradi.

---

FAKTLAR

▪

T. Ijodi hayotiy faktlarga, teran mulohazalarga 

boyligi va uslubining realistik xarakteri bilan oʻzbek 

adabiyoti rivojiga samarali taʼsir qilgan. Maxmur, 

Gulxaniy kabi satirik shoirlar ijodining 

shakllanishida muhim bosqich boʻlgan. A. Majidiy 

tomonidan topilgan va 1924—25 yillarda nashr 

etilgan sheʼrlar qoʻlyozmasi Abu Rayhon Beruniy 

nomidagi Oʻzbekiston FA Sharqshunoslik instituti 

fondida saqlanadi

---

«BURUN» RADIFI BILAN YOZILGAN TURKIY 

MUXAMMASIDA SHUNDAY BAYON ETGAN :

▪

Lobaqodur qalbiy, qalbing bogʻlama iqbolinga,

▪

▪

Boʻlma gʻarra oriyat dunyovu mulku molinga,

▪

▪

Yod etib goʻru qiyomat, yigʻla doim holinga,

▪

▪

Bur nazar mo-u manidin, yonib oʻz ahvolinga,

▪

▪

Ibrat ila boq, koʻzung tufroqqa toʻlmasdan 

burun.

---

RUSTAMXONOV SHAMSIDDIN

AVTO 01-20

▪

Ahli davlatlar bilan yoru harif, hamdush edim,

▪

▪

Hoyu huyi bazmlarda shahd noʻshonoʻsh edim,

▪

▪

Xush zamonlar yuz qazoni boshida sarxush edim…

TURDI TAXMINAN XVII ASRNING 40-YILLARIDA TUGʻILIB, BUXORODAGI 

ASHTARXONIY HUKMDORLARDAN NODIR MUHAMMAD VA UNING 

OʻGʻILLARI – ABDULAZIZXON HAMDA SUBHONQULIXONLAR DAVRIDA 

FAOLIYAT KOʻRSATGAN. U BIR SHEʼRIDA OʻZ OʻGMISHINI ESLAB: