Turakulov e

Kasbiy-pedagogik bilimdonlik pedagogik voқelikni izchil idrok eta bilish va unda izchil ҳarakat қila olish malakasini қamrab oladi. Bu xislat pedagogik jarayon mantiғining yaxlitligicha va butun tuzilmasi bilan birgalikda ko’ra olish, pedagogik tizimning rivojlanish қonuniyatlari va yo’nalishlarini tushunish imkoniyatini ta’minlaydi ҳamda maқsadga muvofiқ faoliyatni konstruksiyalashni osonlashtiradi.
Bilimdonlik o’қituvchi uchun o’ta muҳim bo’lgan uchta ҳolat bilan boғlangan zamonaviy pedagogik texnologiyalarni egallashni taқozo etadi:

• 
  odamlar bilan o’zaro aloқada boҲishda, madaniy muloқatda bo’lish;
  
• 
  fani soҳasi bo’yicha axborotlarni қabul қila bilish va uni o’қitish mazmu-niga tnoslab қayta ishlash va undan mustaқil taҳsil olishda foydalana olish;
  
• 
  o’қuv axborotlarini boshқalarga bera olish.
  

Kasbiy-pedagogik bilimdonlik asosan to’rtta komponenti bilan xarakterlanadi:

• 
  shaxsga, insonga yo’nalganlik;
  
• 
  pedagogik voқelikni izchil idrok etish;
  
• 
  fan soҳasiga yo’nalganlik;
  
• 
  pedagogik texnologiyalarni egallash.
  

Ҳozirgi ta’lim sharoitida kasbiy-pedagogik bilimdonlik yana uch komponent bilan to’ldiriladi:

• 
  bilimdonlik, umuman, o’z faoliyatini jaҳon pedagogik madaniyati darajasida ishlab chiқilgan tajribalar asosida tashkil etish қobiliyati ҳamda unga va vatanimizdagi pedagogikaga integrasiyalasha olish;
  
• 
  (o’z safdoshi tajribasi va innovastion tajribalar bilan o’zaro samarali munosabat o’rnatish қobiliyati;
  
• 
  o’z tajribalarini wnumlashtirish va boshқalarga bera olish malakasida namoyon bo’ladi.
  

Pedagogning kasbiy bilimdonligi kreativlik bilan xarakterlanadi.
Kreativlik - bu kasbiy ҳayot usuli, ko’p қirrali ta’lim jarayoni va tizimining maқsadlari, mazmuni, texnologiyalari satҳida yangi pedagogik voқelikni yaratish istagi va malakasidir. Kreativlik o’қituvchiga innovastion o’zgarishlar oқimiga moslashib olishiga yordam beradi.
Ҳar қanday darajadagi kasbiy bilimdon pedagogik reflekstiyaga қodirdir.
Reflekstiya - fikrlashning maxsus usuli bo’lib, pedagogik voқelikka, tarixiy-pedagogik tajribaga, muayyan kasbiy mavқening tashuvchisi bo’lgan o’z shaxsiyatiga қayta nazar tashlashdir.
Yuқoridagi kasbiy-pedagogik bilimdonlikni tashkil etuvchi barcha komponentlar murakkab tuzilmani ҳosil қilib, mutaxassisning «ideal modeli»ni shakllantira boradi va pirovard natijada zich birlashib ketadi ҳamda o’қituvchi shaxsi faoliyati tavsifini belgilaydi.
Bilimdonlik faқat faoliyat jarayonida va faқat konkret kasb doirasida namoyon bo’ladi va baҳolanadi.
Pedagogik muҳitda o’қituvchi faoliyatini baҳolashda, odatda, pedagogik madaniyat termini қo’llanadi.
Pedagogik madaniyat kasbiy faoliyatning individual mazmuni bilan boғlanadi.
Pedagogik bilimdonlik o’қituvchining yuksak natijalarga erishishini ta’minlaydi.
Pedagogik madaniyat faoliyat va munosabatlarga estetik shakl beradi.
Pedagogik faoliyat pedagogik madaniyat tushunchasi taҳlili omili bo’ub xizmat қiladi. Pedagogik madaniyat umuman madaniyatning namoyon bo’lishidir.
Madaniyat faoliyat jarayoni va natijasi o’laroқ subektning dunyo obektlarini o’zlashtira borishdagi barcha xatti-ҳarakatlarini қamrab oluvchi sostial ҳodisani bildiradi. Madaniyat inson yaratgan, shuningdek, қanday vosita va metod bilan yaratgan barcha ҳodisalami o’zida birlashtiradi.
Pedagogik madaniyatda, umuman madaniyatda bo’lganidek, predmet-ҳosila va texnik-texnologik jiҳatlar mavjud.
Pedagogik madaniyat bir қator tizim ҳosil қiluvchi unsurlarga ega. Ularga қuyidagilar kiradi:
Pedagogik loyiҳalash madaniyati. U obektiv imkoniyatlar bilan talab va istaklarni o’zaro nisbatlagan ҳolda maқsadni to’ғri tanlay olish, vazifalarni belgilab olish, ularning echilish bosқichlarini rejalashtirish ҳamda zarur қurollarni tanlab olish malakasidir. Loyiҳalash madaniyatini namoyish қilish bu ijodga, ya’ni favқulodda yangini yaratish, o’rnatilgan me’yorlar va namunalar chegarasidan chiқib keta olish қobiliyati ҳamdir.
Bilimlilik madaniyati. U pedagogik bilimlarning turli-tumanligi va pedagog tomonidan bu bilimlarni egallanishini bildiradi.
Dunyoқarash madaniyati. Uning darajasini aksariyat ҳollarda pedagog va o’қituvchining o’zaro munosabatlari jarayoni va natijalari belgilaydi.
Turli namunadagi dunyoқarashning mavjudligi, xususan, stixiyali, muntazam, ilmiy va mistik, irrastional, optimistik va pessimistik, dogmatik va tanқidiy, diniy, ateistik, rastional va pedagogik faoliyat subektining ҳam bir necha namunasi borligini taқozo қiladi.
Dunyoқarash madaniyati fan, falsafa, din kabi ma’naviy madaniyat unsurlari bilan tanishish choғida shakllanadi.
Pedagogik madaniyatning yana bir unsuri fikrlash madaniyatidir.
Fikrlash madaniyati ҳam kundalik ҳayot jarayonida odatdagi vositalar, ҳam maxsus vositalar (uning tarkibiga formal mantiқni o’rganish ҳam kiradi) da vujudga keladi.
Ҳis etish madaniyati. U insonlar oliy kechinmalarining keng uyғunligi ҳosilasi bo’lib, ularsiz pedagogik jarayonda muloқotning bo’lishi mumkin emas.
Baҳolash madaniyati u yoki bu sabab va ҳodisalar bo’yicha axloқiy, estetik, siyosiy, ҳuқuқiy, diniy yoki falsafiy xarakterdagi malakali ҳukm chiқarish қobiliyatidir.
Muloқot madaniyati pedagogik madaniyatning eng muҳim kompanenti bo’lib, u pedagogning o’қuvchilar, ota-onalar ҳamda raҳbariyat yoki қuyi vazifa egallovchi shaxslar, shuningdek, pedagogik ish doirasidan tashқaridagi barcha insonlar bilan muloқot қilish madaniyatlarini қamrab oladi.
Tashkiliy madaniyat ҳam pedagogik madaniyat tizimiga kiradi va u o’қitish ҳamda tarbiya jarayonini pedagogik doiraning turli darajalarida(jamiyatda, o’қuv yurtlarida, bolalar guruҳlarida) tashkil etish imkoniyatini beradi.