Тупроқшунослик асослари

 
EC (dS /m) S x1.413 = 
К 
Бу ерда: 
S = Электродли суспензия 
K = KCl тузи
34

 
Савол ва топшириқлар: 
1.
Шўрланган тупроқлар қаерларда тарқалган? 
2.
Шўрланган тупроқлар таркибида қандай тузлар учрайди? 
3.
Тупроқларнинг шўрланишини келтириб чиқарувчи сабаблар? 
4.
Шўрланиш даражаси бўйича тупроқларнинг қандай классифи-
кастияларини биласиз? 
 
8-МАШ ҒУЛОТ
ТУПРОҚ МУҲИТИ (рН) ҲАҚИДА ТУШУНЧА ВА УНИ 
АНИҚЛАШ УСУЛЛАРИ. 
34
Rayment, GE & Higginson, FR 1992, 
Australian Laboratory Handbook of Soil and Water 
Chemical Methods
, Melbourne, Inkata Press. (Australian Soil and Land Survey 
Handbooks, vol 3)

---

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
319 
 
М а ш ғ у л о т м а қ с а д и:
Тупроқ реакстиясининг яъни мухитининг 
кислотали, ишқорли ҳолатда бўлиши ўсимликлар ўсиши учун мухим 
аҳамиятга эга. Кўпчилик ўсимликлар, айниқса экинлар, тупроқ эритмаси 1 
ишқорли ва кислотали даражаси ошганда яхши ўса олмайди. 
Ўсимликларнинг нормал ўсиши учун тупроқда реакстия нейтралга яқин 
бўлиши реакстиясининг ҳолати одатда рН белгиси билан ифодаланади. 
Водород констентрастияси гидроксил (ОН) иони констентрастияси билан 
тенг бўлса нейтрал (pH =7), ундан ошиқ бўлганда ишқорли (pH >7) кам 
бўлганда (pH <7) кислотали реакстия деб ҳисобланади. 
Тупроқ таркибидаги (Н) ва (ОН) ионларининг миқдори тупроқ 
суспензиясидан, сувли ва тузли сўримидан аниқланади ва рН ишораси билан 
ифодаланади. 
Тупроқнинг пҲ ини турли методлар, жумладан универсал индикаторда, 
Н.И.Алямовский асбобида, Зѐренсену (буфер билан аниқлаш) методи бўйича 
ва хлометрлик метод, Михаелис асбоби асосида pH ни водородли 
электролитда, хингидрон, ойнали электролитда аниқлаш ва ҳоказо усуллар 
ѐрдамида аниқланади. Ҳозирги вақтда энг кўп тарқалган ва аниқ маълумот 
берадиган электрометрик, калориметрик ва потенстиометрик усуллар кўп 
қўлланилмоқда.
Калориметрик усулда pH фақат тиниқ, рангсиз эритмада аниқланади. 
рН ни электрометрик методда аниқлаш учун фақат тупроқ 
суспензиясидан фойдаланамиз, бунда эритма тиниқ ва лойқа ҳолда бўлади. 
Ҳозирги вақтда рН кўпроқ потенстиометрик методда аниқланади. 
pH ни потенстиометрик метод билан аниқлашда хингидрон ишлатиш 
тавсия этилмайжи, акс ҳолда ишқорийлик интервали бузилиши мумкин. 
pH ни потенстиометрик усулда аниқлаш электроннинг ҳаракатланиш 
кучига асосланган. Суспензия, тузли ѐки сувли сўримни аниқлаш вақтида ҳар 
хил электродлар ҳосил бўлади (ўлчовчи ва таққословчи электрод). Таққослаш 
учун олинадиган электродлардан конусли хлор электрод ва каломелли 
электродлар ишлатилади.