Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
268 
ҳодисалар, фотосуратларга ѐки рассомларнинг ишлаган расмларига ўхшаб 
тасвирланмасдан махсус образли белгилар ѐрдамида тасвирланиб, ундан 
тасвирланилаѐтган воқеа ва ҳодисаларнинг миқдорини, сифатини, 
жойлашган ўрнини ва бошқа кўрсаткичларини аниқлаш мумкин. Ундан 
ташқари хариталар фотосуратдагидек эр юзасидагидек ҳамма тафсилотлар 
кўрсатилмасдан унинг мақсадига, масштабига ва ишлатилишига қараб 
сараланиб ва умумлаштириб олинади, яъни генерализастия қилинган ҳолда 
тасвирлинади. Шундай қилиб географик харитага қуйидагича тариф бериш 
мумкин. 
Географик харита деб
математик йўл билан тузилган, образли 
белгилар воситасида эр юзасининг текисликдаги умумлаштирган тасвири 
бўлиб, табиат ва жамиятда бўладиган ҳар хил воқеа ва ҳодисаларнинг 
тарқалишини, ҳолатини ва бир-бирига боғлиқлигини кўрсатувчи, ҳамда 
мақсадга мувофиқ қилиб тузилган тасвирга айтилади. 
Географик хариталар фақатгина география фанини ўрганишдагина 
фойдаланилмасдан, кишиларнинг кундалик ҳаѐти ва фаолиятида хаританинг 
аҳамияти ниҳоятда катта бирорта илмий асар ѐки дарслик эр юзасидаги 
бўлаѐтган воқеа ва ҳодисаларнинг ҳудудий тафсилотларини харитадек 
муфассал тасвирлаб беролмайди. Харита фақат ―қаерда нима бор‖ 
эканлигини кўрсатиб қолмасдан, ―қанча бор‖ ва ундан қандай фойдаланиш 
мумкинлигини, кўрсатиб бериш имкониятига эга. Харита ѐрдамида воқеа ва 
ҳодисаларни ривожланиш қонуниятларини ўрганиб, олдиндан айтиб бериш 
(прогноз) ва баҳолаш имкониятига эга.
Харита океан ва денгизда, ҳавода, қуруқликда, туристик саѐҳатларда, 
ҳарбий соҳада асосий йўл кўрсатгич бўлиб
 
ҳисобланади. Саноат, транспорт, 
ирригастия, мелиорастия ва бошқа қурилишлар, лойиҳалаш харитасиз 
бўлмайди. Хаританинг қишлоқ хўжалигидаги роли ошиб бормоқда. Масалан, 
эр тузиш ишларида, янги эрларни ўзлаштиришда, тупроқ хариталарини 
тузишда ва умуман эрдан фойдаланиш ишларида ва ҳакозалар. 
Мамлакатимиз 
табиий 
ресурсларини 
ўрганиб, 
улардан 
оқилона 
фойдаланишда хаританинг роли каттадир. Ҳеч бир геологик қидирув ишлари 
харитасиз олиб борилмайди. Харита халқ хўжалигини режалаштиришда 
мамлакатимиз ишлаб чиқариш кучларини тўғри таксимлашда ва ҳудудни 
комплекс ривожлантиришда асосий манбалардан бири ҳисобланади 
Тупроқшуносликда хариталардан: тупроқ харитаси, бонитировка 
харитаси, иқлим харитаси, харитограммалардан: шўрланиш харитограммаси, 
агрокимѐвий 
харитограммалар, 
гумус 
билан 
таъминланганлик 
харитограммасидан кенг фойдаланилади.
Тупроқ харитасини чизиш ва анализ қилиш учун даладан намуналар 
олинади. Хўжаликларда ерлардан тўғри ва самарали фойдаланиш тупроқ 
хариталари, тупроқ ва агрокимѐвий харитаграммалари асоосида олиб 
борилиши лозим. 
Тупроқ харитаси-маълум территория (хўжалик, туман, вилоят каби) 
тупроқ қопламини маълум масштабда кичрайтирилган ҳолда қоғозга акс 
эттириш демакдир. 

---