Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
267 
мвайян группаларга бирлаштиришга тупроқ классификацияси (таснифи) 
дейилади. 
Масалан, лѐссимон қумоқ жинслардаги ўртача қумоқ, ўртача 
қалинликдаги шўрхоксимон шимолий оч тусли бўз тупроқдаги номлар: бўз 
тупроқ (тип), оч тусли (типча), шимолий (фация), шўрхоксимон 
(авлод),ўртача қалинликдаги (тур), ўртача қумоқ (хил), Лѐссимон қумоқ 
жинслар (разряд) ни акс эттиради. 
Тупроқлар диагностикаси ва ѐндошиш принсплари. Тупроқлар 
диагностик кўрсаткичлари.Тупроқлар диагносликаси деганда улами аниқ 
қоидаларга мувофиқ систематикада тутган ўмини аниқлаш мақсадида 
тавситлвш жараѐни тушунилади. 
Тупроқлар диагностикаси всосида қуйидаги тамойиллар ѐтади: 1) 
профил услуби; 2) комплекс ѐндошув; 3) географик-таққослаш таҳлили; 4) 
генетик тамойил. 
Жуғрофик таққослаш услуби - тупроқ пайдо қилувчи омиллар бир хил 
тақдирда бундай шароитда ҳосил бўлган тупроқлар хам ўхшашлигига 
асосланган. Бунинг асосида тупроқ пайдо қилувчи омиллар ҳақидаги 
таълимот ѐтади. 
Генетик 
тамойилнинг 
моҳияти 
тупроқ 
систематикаси 
ва 
идентификасиясида биринчи навбатда тупроқ пайдо бўлишижараѐни билан 
боғлиқ бўлган муҳим хусусиятларни ҳисобга олишдан иборат. Ви ерда 
тупроқ профилининг ривожланиши ва табақаланиши, у ѐки Бу 
бирикмаларининг тўпланиши ѐки камайиши, тупроқ пайдо қилувчи 
маҳсулотлари трансформацияси каби моҳиятли генетик кўрсаткичлар кўзда 
тутилади. Улар тупроқ пайдо бўлиши ва эволюцияси ҳақида фикр юритиш 
учун ҳақиқий фактлар асосида фикр юритди. 
 
6-МАВЗУ. ТУПРОҚ ХАРИТАЛАРИНИ ЎҚИШНИ ВА ЧИЗИШНИ 
ЎРГАНИШ 
Харита термини грекча 
чартес
сўзидан олиниб, хат ѐзиш учун 
ишлатиладиган папирус қоғозининг 
бир варағи
деган маънони англатади. 
Бази манбаларда харита- ер юзасини текисликдаги кичрайтирилган 
тасвири деб юритилиб келинган. Лекин бу тариф ҳозирги вақтдаги харита 
тушунчасига тўғри келмай қолади. Чунки бу таъриф бўйича фотосуратларни 
ҳам, рассомларнинг жойни тасвирлаб чизган расмини ҳам харита деб 
тушуниш мумкин. Ундан ташқари, бу таъриф хаританинг олдига қўйган 
вазифасини ҳам чегаралаб қўяди. Ҳозирги вақтда нашр қилинган харита-
ларда табиий ва иқтисодий элементлар ҳар хил мазмунда тасвирланмоқда 
(масалан, ҳавонинг ҳарорати ва босими, ѐғин-сочин микдори, шамоллар, 
аҳолининг миллий таркиби, зичлиги, саноат турлари ва ҳоказо). 
Географик хариталар махсус математик йўл билан ҳисоблаш 
натижасида эр эллипсоидини текисликка тасвирлаш натижасида вужудга 
келади. Юқорида айтганимиздек, хариталарда тасвирланган воқеа ва 

---