Тупроқшунослик асослари

ТУПРОҚШУНОСЛИК АСОСЛАРИ
130 
миграсияси ва тупроқ профили тузилишининг бир хилда бўлиши ҳамда 5) 
тупроқ унумдорлиги ошириш Ва сақлаб қолишга қаратилган тадбирларнинг 
ягона йўналишда борилиши кабилар ҳисобланади. 
Тупроқ типлари одатда экологик - генетик синфлар (типлар) ва 
қаторлар бирлаштирилади. 
Табиий шароитларга боғлиқ бўлган тупроқнинг ички асосий хоссалари 
қараб, типлар одатда экологик-генетик синфларга бирлаштирилади. Ана 
шундай хоссаларга тупроқнинг иссиқлик режими, тупроқ пайдо бўлишининг 
биоенергел хусусиятлари ва атмосфера ѐғинларига кўра тупроқ сув 
режимининг ўзгари сингарилар киради. Тупроқнинг экологик - генетик 
синфлари билан деҳқончил қишлоқ хўжалиги ва оъгтоп хўжалигининг ўзига 
хос географик хусусиятл боғлиқ бўлади. 
Хар бир экологик - географик типлар синфидаги тупроқлар 4 та генетик 
қатл (автоморф, яримгидроморф, гидроморф, қауиг-аллууУиал) га бўлина 
Тупроқлар гидрологиясига асосланган Бу қаторлар қишлоқ хўжалиги 
тупроқлардан самарали фойдаланишда катта амалий аҳамиятга эга. Ҳозирда 
Ўзбекистонда тупроқларнинг 22 типлари ва 59 типча (Б.В.Горбунов, 
Н.В.Кимберг, 1962) ажратилган. Уларнинг баъзилари аввалдан маълум ва 
яхши ўрганилган бўлсада, айримлари кам тадқиқ қилинг; 
Тупроқлар систематикасида тупроқ типидан қуйи (паст) бўлган 
таксономик бирликлар: типча, авлод (род), тур, хил ва разрядлар ҳам 
ажратилади. 
Типча 
тупроқ типлари орасида ажратиладиган таксономик бирлик 
бўлиб, осий ҳамда қўшимча тупроқ пайдо қилувчи жараѐнламинг боришида 
ърим сифатий фарқлар билан характерланади. Типчаларга бўлаѐтганда 
тупроқ пайдо қилувчи жараѐнламинг зонал (шимолдан жанубга қараб) 
ўзгарриши лан бирга фасиал (шарқдан ғарбга қараб) ўзгариши ҳам эътиборга 
олинади. масалан, ғарбдан шарққа борган сайин, тупроқнинг термик, сув 
режимлари секин ўзгаради ва Бу ўз навбатида тупроқнинг агрономик 
хоссаларига таъсир қилади ҳамда экинламинг турларини танлаб экишни ва 
махсус агротехникани қўллаанишни тақозо этади. 
Авлод 
типчалар орасида тупроқ группаларини ўзига бирлаштиради. 
Тупроқларнинг генетик хусусиятлари кўплаб маҳаллий шароитламинг 
тупроқ пайдо бўлиш жараѐнларига таъсири натижасида юзага келади. Она 
жинсламинг зилиши ва хоссалари, сизот сувларининг кимѐвий таркиби каби 
омиллар натижасида тупроқнинг шўрхокланиши, шўртобланиши ва 
карбонатланиши нгари жараѐнларнинг бориши рўй беради. 
Тур - авлодлар орасида ажратиладиган тупроқ группалари бўлиб, 
тупроқ пайдо қилувчи жараѐнламинг бориш жадаллигига кўра ажратилади. 
Масалан, подзолланиш жараѐнларининг, гумус тўпланишининг жадаллиги ва 
унинг шўрланиш, эрозияланиш даражаси сингарилар турларни белгиловчи 
кўрсаткичлар ҳисобланади. Демак, тур тупроқ пайдо бўлиш жараѐнининг 
лиқдор жиҳатларини акс эттиради. Масалан, ўртача ва кам гумусли оддий 
қора тупроқ атамаси авлодни ифодалайди. 
Тур хили -тупроқнинг юқори қатламлари ва опа жинсларининг механик 

---