«tuproqshunoslik va agrokimyo»

Qora tuproqlar kelib chiqishi to’g’risidagi nazariyalar. Moddalarning biologik aylanishi.
Qora tuproqlar zonasi Rossiyaning asosiy g’allachilik o’lkasi bo’lganligi sababli, aksariyat olimlarning tadqiqotlari ham ana shu tuproqlarda olib borilgan. V.V.Dokuchayev qora tuproqlarni har tomonlama va batafsil o’rganib "Rus qora tuproqlari" (1883) asarini yaratgan va unda qora tuproqlarning paydo bo’lishi haqidagi qator yangi ilmiy g’oyalarni bayon qildi.
Qora tuproqlarning kelib chiqishi haqidagi dastlabki nazariya M.V.Lomonosovning "Yer qatlamlari haqida" (1763) asarida aks etgan bo’lib, unda olim qora tuproqlar birinchi materiya bo’lmay, balki o’simlik va hayvonot organizmlari qoldiqlarining vaqt o’tishi bilan chirishidan hosil bo’lgan tabiiy jism deb ta’riflaydi.
Qora tuproqlarning kelib chiqishi to’g’risida keyinchalik yaratilgan ko’plab faraziya va nazariyalarni quyidagi, ya’ni qora tuproqlarning dengizlardan kelib chiqishi faraziyasi, qora tuproqlarningchimli jarayon; B ning pastida hosil bo’ladigan, karbonatli illyuvial-desuktiv gorizont B_Ca(C_Ca) dir. Ishqorsizlanish jarayonlar CaCO₃ ning erishi, karbonat kalsiyning bikarbonat Ca(HCO₃)₂ ga aylanishi va so’ngra ohakning unsimon to’plam CaCO₃ (oq ko’zanak) va qattiq konkresiya (karbonatli g’urrachalar) shaklida cho’kishiga olib keladi. Bunda CaCO₃ miqdori 12-15% ga yetadi. Ushbu gorizontdan yuqorida ham va pastda ham CaCCa(HCO₃)₂ ga to’yingan. O’simlik – asidofillar uchun sharoit noqulay.
Qora tuproqlar profilining karbonatliligi ona jinslar karbonatligi bilan genetik jihatdan bog’langan. Keng tarqalgan lessimon sozlar va qumoqlar har doim karbonatli, ulardagi CaCO₃ ning miqdori 6-7% ga yetadi.
Qora tuproqlarda gips va oson eriydigan tuzlar B_SsSa (C_CsSa) gorizontining shakllanishi ishqorsizlanish jarayonlari bilan bog’liq. CaSO₄ ning druzalari (qo’shilgan kristallari), oson eriydigan tuzlar tomirlari va ularning ona jinslar oddiy shimilishi kuchsiz bilinadigan shaklda namoyon bo’ladi.
Qora tuproqlarning o’rtacha ko’p yillik namlanadigan chuqurligida gips va oson eriydigan tuzlar illyuvial gorizontining hosil bo’lishi kuzatiladi.