|
Fizikaviy usullarga- fizik muxanikaviy va melioratv tadbirlar qо‘llash yani yerni ishlash, haydalma qatlamda agronomik jihattan qimmatli struktura yaratish, tuproqning suv- fizik, issiqlik xossalari va rejimlarini yaxshilash singari tadbirlar kiradi.
Qо‘riq yerlar foydalagnishga kiritilib, madaniylashtirilgandan keyin, u tabiiy unumdorlik bilan bir qatorda sun’iy unumdorlikka yega bо‘la boshlaydi. Lekin tuproq qanchalik madaniylashtirilmasin sun’iy unumdorlik bilan bir qatorda, doimo tabiiy unumdorlikka yega bо‘ladi. Demak, bu har ikkala unumdolik turlari bir-biri bilan bog‘liq. Yerlar qanchalik uzuoq muddat foydalanilib, uning ma’daniy xolati yaxshilanib, yuqori agrotexnika tadbirlari sistemasi qо‘llanilsa, tuproqning sun’iy unumdorligi ham shunchalik yuqori bо‘ladi. Ma’daniy о‘simliklar tomonidan tabiiy va sun’iy unumdorliklar foydalanilganda bular haqiqiy samarali unumdorlikka aylanadi. Bundan tashqari potensial samarali unumdorlik ham ajratiladi. Yо‘naltirilgan holda ma’daniy tuproqlarning yaratilish jarayonlari о‘z navbatida tuproq unumdorligining muayyan darajasi (modeli) ni yuzaga keltirish imkonini beradi. Tuproq unumdorligi modeli deganda ekinlarning ma’lum darajadagi hosilni olish uchun zarur shart sharoitlarga javob beradigan va agronomik nuqtai nazardan ahamiyatga ega bо‘lgan tuproq xossalari yig‘indisi tushiniladi.
Har bir tuproq tipi uchun unumdorlik darajasini kо‘rsatuvchi muayyan, о‘ziga xos bо‘lgan xossalar kо‘rsatkichi mavjuddir.
Shuning uchun insoniyat tomonidan qishloq xо‘jaligida tuproq va iqlim sharoitida mos rejalashtirilgan madaniy ekinlar ekiladi va yerning meliorativ holatini yaxshilash uchun bir qator agrotexnik tadbirlarni amalga oshiriladi.
Hozirgi paytda tuproqning unumdorligini baholash, narhini aniqlash maqsadida tuproq boniteti va kadastri ishlab chiqilgan. Uni amalga oshirish uchun ham bir fermer va shirkat xо‘jaligidagi yerlarning kadastri va bonitirovkasi ishlab chiqiladi. Bunda tuproq bahosini ishlab chiqish, ichki imkoniyatlaridan, meliorativ holati, suv-fizik xossalari, kimyoviy tarkibi, oziq moddalar miqdori, ekologik holati va kо‘p yillar mobaynida olingan hosil e’tiborga olinadi.
Tuproq qoplamining unumdorligini oshirish va uni muhofaza qilish xalq farovonligining asosiy iqtisodiy mezonidir. Shuning uchun mamlakatimizda yetishib kelayotgan yosh kadrlarning asosiy xalqimizning asosiy boyligi bо‘lgan ona tuprog‘imiz haqidagi bilimlarini yanada oshirish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir.
Tuproq unumdorligi - bu o‘simliklar o‘suv davrining barcha rivojlanish fazalarida uning suv va oziq moddalariga bo‘lgan talabini doimo yetarli miqdorda qondirishdir, tuproqlarning ushbu xususiyati qanchalik yaxshi bo‘lsa, u shunchalik unumdor bo‘ladi.
Tuproq unumdorligi ikki turga - tabiiy va foydali unumdorlikka bo‘linadi.
Tabiiy unumdorlik tuproq hosil bo‘lishida har xil omillarning ta’sir etish jarayonida vujudga keladi, bu tuproqlarning turli mexanikaviy va kimyoviy tarkibi hamda iqlim sharoitlari bilan belgilanadi. Demak har qanday tuproq tabiiy unumdorlikka ega bo‘ladi.
Tuproqning foydali unumdorligini oshirishda organik, mineral, bakterial o‘g‘itlardan va boshqa kimyoviy vositalardan foydalanish alohida o‘rin tutadi.
Dehqonchilikni kimyolashtirish deganda – qishloq xo‘jalik ekinlarining hosildorligini va hosil sifatini oshirishning muhim vositasi bo‘lgan mahalliy va mineral o‘g‘itlardan, begona o‘tlarga, kasallik va zararkunandalarga qarshi kurashda kimyoviy vositalardan samarali foydalanish tushuniladi.
Fanda shu narsa aniqlanganki, qishloq xo‘jaligida yetishtirilayotgan ekinlar hosilini 50 foizga ya’ni o‘g‘itlarni qo‘llash evaziga olinadi.
Dehqonchilikda ishlatilayotgan o‘g‘itlarning samaradorligi, uni qo‘llash hisobiga olingan qo‘shimcha hosil yoki sof daromad bilan belgilanadi. Ilmiy tekshirish institutlari va ilg‘or xo‘jaliklarning tajribalarini ko‘rsatishicha, ishlatilgan 1 s o‘g‘it hisobiga quyidagicha qo‘shimcha mahsulot olinar ekan ( s hisobida):
4 жадвал
Қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлиги (ц/га) ва қўлланиладиган
азотли ўғит миқдори (кг/га) (2000 йил)
Давлатлар
|
Азотли ўғит миқдори, кг/га
|
Экин тури
|
Ҳосилдорлик, ц/га
|
АҚШ
|
57,9
|
Бошоқли дон экин
|
58,4
|
Картошка
|
427
|
Қанд лавлаги
|
531
|
Канада
|
34,1
|
Бошоқли дон экин
|
28,1
|
Картошка
|
287
|
Қанд лавлаги
|
495
|
Германия
|
156
|
Бошоқли дон экин
|
64,5
|
Картошка
|
450
|
Қанд лавлаги
|
617
|
Франция
|
126
|
Бошоқли дон экин
|
72,4
|
Картошка
|
396
|
Қанд лавлаги
|
759
|
Хитой
|
183
|
Бошоқли дон экин
|
47,9
|
Картошка
|
140
|
Қанд лавлаги
|
245
|
Ҳиндистон
|
67,4
|
Бошоқли дон экин
|
23,3
|
Картошка
|
184
|
Аргентина
|
19,2
|
Бошоқли дон экин
|
34,5
|
Картошка
|
256
|
Россия
|
12,5
|
Бошоқли дон экин
|
15,9
|
Картошка
|
114
|
Қанд лавлаги
|
187
|
O‘rta Osiyo sharoitida g‘o‘zaga beriladigan mineral o‘g‘itlarning miqdorlari va ularning o‘zaro nisbatlarini o‘rganish masalalari Y.I. Chumakov, QM. Semergey, I.I. Madraimov, G.I. Yarovenko, P.V. Protasov, B.P. Machigin, M.A. Belousov, I.I.Niyezaliyev, J. Sattarov, YE.I. Stolipin, Zelenin, T.S. Zokirov va F.Q Kodirxo‘jayev ishlarida bayon etilgan. Ular tomonidan aniqlanishicha, bo‘z tuproqlarda g‘o‘zaga beriladigan mineral o‘g‘itlarning optimal miqdorlari, eskidan paxta yetishtirilib kelingan yerlarda azot bo‘yicha gektariga 120-180 kg, fosfor 60-90 kg bo‘lib, azotning fosforga bo‘lgan nisbati 1:0,5 o‘tloq tuproqlarda 1:0,7-1:0,8 hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
