Tuproq rejimlari va ularni boshqarish. Reja. Tuproqdagi suvlarning turlari

2.Sorbilangan (yumshatilgan ) suv – sorbsiya kuchlari ya’ni tuproq qattiq qismi bilan suv molekulalarining о‘zaro ta’siri natijasida tuproq zarrachalari yuzasida ushlanib turiladigan suv hisoblanadi. Sorbillangan suvning ikki shakli: gigroskopik va parda suvlari ajratiladi.
A. Gigroskopik suv – Gigroskopik suv tuproq zarralaridan yuzasida adsorbillangan (singdirilgan) suv hisoblanadi. Tuproqning havodagi bug‘simon nami singdirib, yutib olish qobilyatiga gigroskopik va shunday yо‘l bilan yutilgan namlikka esa gigroskopik suv deyiladi.
Gigroskopik suv miqdori havoning nisbiy namligiga va haroratiga, shuningdek tuproqning mineralogik, kimyoviy tarkibiga va undagi gumus miqdoriga bog‘liq.
B. Parda suv- maksimal gigroskopik namga ega bо‘lgan tuproq, sernam sharoitda suyuq holdagi suvning bir qismini о‘ziga singdirib oladi va zarrachalar yuzasida yupqa suv pardasi hosil qiladi. Bu qо‘shimcha singdirilgan nam parda yoki bо‘sh birikkan suv deyiladi. Parda shakldagi suv odatta maksimal gigroskopik nam qatlamning usti ( yuzasi) da joylajadi. Suv pardasining qalinligi bir necha о‘n suv molekulasigacha yetadi va maksimal gigroskopiklikdan 2- marta yuqori bо‘lishi mumkin.
Erkin suvga nisbatan bu suvning zichligi ancha yuqori bо‘lib kam erituvchanlik xususiyatiga ega, minus 1,5- 4⁰ da muzlaydi.
3.Kapillyar suv- tuproqdagi nozik- qilsimon kovakliklarda saqlangan suv bо‘lib, kapillyar kuchlar ta’sirida harakat qiladi. Kapillyar kuchlar zarralar orasidagi kovakliklarning о‘lchami 10mm bо‘lganda yuzaga kelib, diametri 0,1 dan 0,001 mm gacha bо‘lganda ayniqsa yuqoridir. Tuproqdagi kapillyar sistema nihoyatda holatda bо‘lib, ular bir- biriga bog‘liq kо‘plab yirik va nozik kaplliyarlar yig‘indisidan iborat. Shuning uchun tuproqning mexanik tarkibi struktura holati va zichligiga kо‘ra kapillyar suvning kо‘tarilishi va uning harakati har xil.
Kapillyar suv о‘zining manbai va kapillyar yо‘llari orqali harakatlanish xususiyatiga kо‘ra asosan ikki xil tiralgan( kо‘tariluvchi) kapillyar suv va muallaq kapillyar suvlarga bо‘linadi.
Tiralgan (kо‘tariluvchi) kapillyar suvning manbai asosan sizot suvga bog‘liq bо‘lib mavjut sharoitga qarab harakatlanadi. Fizik bug‘lanish va о‘simliklar sarf bо‘ladigan namlik о‘rni ana shu kо‘tariluvchi kapllyar suv bilan doim va tо‘xtovsiz tо‘ldirilib turiladi.
Muallaq kapllyar suv sizot suvi manbalari bog‘liq bо‘lmasdan qatlam orasida joylashadi. Bu suv tuproqlarda yog‘ingarchilikdan keyin yoki sug‘orishdan sо‘ng yuzaga keladi. Sizot suvlari chuqur joylashgan sharoitda muallaq kapillyar suv о‘simliklarni suv bilan ta’minlovchi asosiy manba bо‘lib hisoblanadi.
SHо‘rlanmagan tuproqlarda kapillyar suvning osmotik bosimi yirik kapillyarlarda 0,5 atm, nozik kapllyarlarda esa 3-4 atm atrofida о‘zgarib turadi. Shuning uchun kapllyar suv о‘simliklarni ta’minlaydigan asosiy suv manbai hisoblanadi.