Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

Ishning borishi 
O‘rganilayotgan tuproqdagi N ning taxminiy miqdoriga qarab, 2 – 5 
ml tayyor eritmadan pipetka orqali 50 ml o‘lchov kolbasiga olinadi va 
ustiga 2 ml segnet tuzi qo‘shiladi va 10 minutcha tindiriladi. Belgilangan 
vaqt o‘tgandan so‘ng kolbaga 30-40 ml distillangan suv solinib, 5 % li 
NaOH bilan kuchsiz ishqoriy reaksiyagacha neytrallanadi (reaksiya lakmus 
qog‘ozi orqali aniqlanadi). Ishning bu bosqichini juda ehtiyotkorlik bilan 
bajarish lozim, chunki ishqor miqdordan ortiq tushib ketsa, eritma rangi 
xiralashadi va natija olish qiyinlashadi. Shundan keyin Nessler reaktividan 
2 ml solib, yaxshilab aralashtiriladi va distillangan suv bilan o‘lchov 
chizig‘igacha yetkazilib, kolorimetrlanadi. (FEK-elektr toki yordamida 
ishlaydigan kolorimetr). Azot birikmalarinig optik zichligini havo rang 
svetofiltrlarda ko‘rish yaxshi natijalr beradi. Hisoblash esa ilgaridan 
tayyorlab qo‘yilgan grafikdan foydalangan holda olib boriladi. NH
4
+ 
miqdori 1 kg tuproq uchun milligrammda quyidagi formula orqali 
hisoblanadi:
k 
a – grafik bo‘yicha topilgan ko‘rsatkich, mg; 
E – so‘rimning umumiy miqdori, ml; 
v – aniqlash uchun olingan so‘rim, ml; 
s – tuproq og‘irligi, g; 
1000 – 1 kg tuproq uchun hisoblash koeffitsiyenti. 
K – quruq tuproq uchun olingan koeffitsiyent. 
Fosforni aniqlash
. 
O‘rta Osiyo tuproqlarida fosforning miqdori 0,08 dan 0,3 gacha 
tebranib turadi. Fosforning tuproq profili bo‘yicha ma‘lum konuniyat 
bo‘yicha tarqalishi kuzatilmagan va faqatgina ona jins tarkibidagi 
miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Bu usul ammoniy molibden ta‘sirida fosfor 
bilan kompleks birikma hosil qilishiga asoslangan. Molibden fosfat kislota 

---

132 
nordon muhitda qalay ta’sirida havo rangga ega bo‘lgan molibden 
oksidlarigacha qaytariladi:
(MoO
2 
4 MoO
3
)
2
H
3
PO
4
4H
2
O 
Tayyor eritmadan 10 ml olib, hajmi 10 ml o‘lchov kolbasiga solinadi 
va ustiga 40-50 ml distillangan suv quyilib, 10% li ammiak bilan 
fenolftalien ishtirokida och pushti ranggacha neytrallanadi. So‘ng 
distillangan suv bilan o‘lchov chizig‘igacha yetkaziladi. Shu eritmadan 
pipetka orqali 5-10 ml olib, hajmi 50 ml bo‘lgan o‘lchov kolbasiga 
solinadi. Ustiga 20-25 ml distillangan suv quyiladi. Keyin esa 2 ml 
molibden eritmasidan quyilgach, distillangan suv bilan o‘lchov 
chizig‘igacha yetkaziladi. Ustiga 0,5 ml xlorli qalay eritmasidan quyilib, 
yaxshilab aralashtiriladi va tahminan 5 minutdan keyin kalorimetrlanadi. 
Foydalanilayotgan FEK markasiga qarab, qizil svetofiltrlardan foydlanish 
mumkin (FEK- elektr toki yordamida ishlaydigan rasmli kolorimetr). 
Grafikdan FEK ko‘rsatkichlari topilib, formula bo‘yicha hisoblanadi. 
R
2
O
5
miqdori 1 kg tuproq uchun milligrammda quyidagi formula 
orqali hisoblanadi:
k 
a – grafik bo‘yicha R
2
O
5 
topilgan ko‘rsatkichi, mg; 
E – so‘rimning umumiy miqdori, ml; 
v – aniqlash uchun olingan so‘rim, ml; 
s – tuproq og‘irligi, g; 
1000 – 1 kg tuproq uchun hisoblash koeffitsiyenti; 
K – quruq tuproq uchun olingan ko‘rsatkich.