Тупроқни ким таҳлил. Ас ўзг

2-rasm. 
Ionselektiv 
elektrodlar: 
qattiq(a), 
suyuq(b), 
membran 
pardali(v), gazga sezgir(g) va oqma (d) 
1-elektrodning 
qobig‘i; 
2-kristall 
membrana; 
3-elektr 
o‘tkazgich; 
4-
g‘ovak 
membrana; 
5-suyuq 
ion 
almashtirgich; b- elektrod oldi eritmasi; 
7-yordamchi 
elektrod; 
8-yordamchi 
elektrod 
qobig‘i; 
9-10-pardali 
ionselektiv 
membrana; 
11-oqma 
elektrod qobig‘i; 12-gazni yutuvchi 
membrana; 
13-shisha 
elektrod 
membranasi; 14-elektrolit; 15-shisha 
elektrod; 16-silikonli izolyatsiya; 17-
xlor-kumushli elektrod. 

---

73 
va gamma nurlar sohalari joylashgan bo‘lib, ular havoga yutilmaydi. 
Spektrning infraqizil, ko‘rinadigan va ultrabinafsha sohalarini tekshirish 
usullari optik spektroskopiya deb ataladi. Spektroskopik tekshirishlar 
1666-yilda Nyuton tomonidan quyosh nurlarini prizma bilan tekshirishdan 
boshlangan. Dastlab, 1802-yilda V.Vollaston va undan bexabar 1814-yilda 
Fraungofer tor oraliqdagi spektral chiziqlarni kuzatishgan. Birinchi 
spektroskop 1859-yilda G.Kirxgoff va R.Bunzen tomonidan yasalgan. 
Kirxgoff va Bunzen o‘zlari yasagan asbobni sifat analizida qo‘llash 
mumkinligini ko‘rsatishgan. 
Spektrning ultrabinafsha va ko‘rinadigan sohalarida chiziqli spektrlar 
o‘rnida kengligi har xil bo‘lgan yo‘laklardan iborat spektr hosil bo‘ladi. Bu 
spektr molekulaning elektron spektridir. Molekulalarning tebranma 
harakatlari natijasida paydo bo‘ladigan alohida yo‘laklardan iborat bo‘lgan 
tebranish spektrlari optik spektrning yaqin infraqizil sohasida joylashgan. 
Molekulaning aylanma harakatlari natijasida hosil bo‘ladigan va shuning 
uchun aylanish spektrlari deb ataladigan alohida chiziqlardan tashkil 
topgan spektrlar uzoq infraqizil va mikrotoiqin sohalarida joylashgan. 
Yuqoridagilarga asoslanib, molekulaning statsionar holatdagi issiqlik 
energiyasi (E) elektron, tebranish va aylanish harakatlari energiyalarining 
yigindisi sifatida ifodalanishi mumkin: 
E=Ee+Em+Ea 
Shuni ta’kidlash joizki, masalaga yanada batafsil qaraladigan bo‘lsa, 
bu harakatlarning o‘zaro ta’siri ham hisobga olinishi kerak. Bu holda 
keyingi tenglama quyidagicha yoziladi: 
E=Ee+Em+Ea+ Ee-m+Ee-a+ Em-a 
bu yerda, Ee-m - elektron va tebranish harakatlarining o‘zaro ta’sir 
energiyasi, Ee-a - elektron va aylanish harakatlarining o‘zaro ta’sir 
energiyasi, Em-a - tebranish va aylanish harakatlarining o‘zaro ta’sir 
energiyasi. 
Ba’zi hollarda oxirgi tenglamadagi oxirgi uch hadning ulushi ancha 
katta bo‘lishiga qaramay, birinchi yaqinlashish yetarli darajada 
qanoatlanarli hisoblanadi va buni tajriba natijalari tasdiqlaydi. 

---

74