Тупроқ физикаси

D
- ўрганилаѐтган жараѐндаги квазидиффузиянинг самарали 
(эффектив) коэффициенти,
и
- Е майдонда катионларнинг ҳаракатланишининг 
самарали тезлиги. Агар 
U
самарали ҳаракатчанлик катталигини киритсак, у 
ҳолда
Бу ерда F - Фарадей сони,
q
эса - ўрганилаѐтган муҳитда ионларнинг 
ҳақиқатан кузатиладиган оқими.

---

312 
Келтирилган тенгламалардан 
и
ва 
U 
учун қуйидаги ифодани 
 
 
 
ѐзиш мумкин.

с
2
= k
1
c
1
ва с
3
= k
2
c
2
эканлигини ҳисобга олсак, ва k
2
=0 ҳолатидаги 
хулосани қўлласак, масалан, Sr
90
ни сингиш механизмигина бор бўлиб ва 
стронцийнинг эримайдиган бирикмалари бўлмаганида, қуйидагича ѐзиш 
мумкин 
бу ерда
Бу ерда, 
Kd –
тупроқ ва тупроқ эритмаси ўртасида стронций-90 ни 
тақсимланиш коэффициенти, 
d1, d2 ва
d0
- 1- ва 2-фазалар ва тупроқнинг 
қаттиқ система сифатидаги зичликлари, 
W
- тупроқнинг намлиги, Wo - диффуз 
қатламдаги сувнинг оғирлиги. Энди 1- ва 2-фазалардаги ионларнинг 
электроосмос жараѐнига боғлиқ бўлган ҳаракатига айрим Δu1 ва
Δu
2
тузатишларни киритиш мумкин. Натижада диффузия ҳаракати ортади. Шунинг 
учун аниқ кузатилаѐтган ҳаракатчанлик
га тенг.
Бу ерда 
Табиийки,
В.М.Прохоров, М.К.Мельникова ва Р.Я.Красношековаларнинг (1965) 
капиллярлар учун ҳисоблаган катталиги

 
га тенг, бу ерда
r 
– ионларнинг радиуси, 
а
– капилляр қўшқатламининг 
тузилиши ва қалинлиги ва диаметрига боғлиқ бўлган катталик. Бунда 
катионларнинг самарали ҳаракатчанлиги U ни электроосмос 
u
бўлмаган 
ҳолатда уларнинг ҳаракатчанлиги орқали оддий чизиқли боғлиқликда қуйидаги 
кўринишда ифодалаш мумкин

---

313 
Электр ташилишнинг бошланғич тенгламаси қуйидаги дастлабки ва 
чегара шартларида ечилади: 
а) барча 
0≤ x≤ l 
қийматлар учун
p(x,0) = p
0
, 
яъни барча фазода 
катионларнинг концентрацияси аввал доимий ва 
р
0
нинг қандайдир қийматига 
тенг бўлган.
Бошқача айтганда, ионлар оқими фазода (х бўйлаб) битта электроддан 
(х=0) иккинчи электродгача (х=l) ҳаракатланиши мумкин ва электроддан 
нарига ўта олмайди. Таърифланган чегара шартида тенгламанинг ечими (16) 
маълум: 
(17) тенгламада ўлчовсиз координаталар ва вақт, яъни
киритилган, бундан ташқари белгиси ҳам
киритилган.
(17) тенглама η→∞ да стационар режимни тавсифлайди. Стационар режим 
бўйича катионлар фақатгина вақтга боғлиқ бўлмаган координата бўйича 
тақсимланади. У ҳолда қуйидаги ифода ҳосил бўлади: 
Афтидан, жараѐнни стационар ҳолатгача келтиришнинг зарурияти йўқ. 
Стационар ҳолатда электр майдони таъсирида катодга ўтаѐтган катионларнинг 
сони катта концентрация остида қарама-қарши томонга диффузияланадиган 
катионлар сонига тенглашади. Ифлосланиш даражасининг максимал 
пасайтириш учун етарли бўлган ва 
и 
ва 
D
қийматлари билан аниқланадиган
вақт оралиғи билан жараѐнни чеклаш
мақсадга мувофиқ эканлигини тан олиш керак.
 
Шу билан бир вақтда аноддан 
катодга томон қолган ларнинг концентрацияси ортиб боради ва қайсидир 
нуқтада р
0
нинг бошланғич даражасига етади. Аноддан