Тупроқ эрозияси ва унга қарши кураш чоралари. Мавзу: режа

Тупроқ эрозиясини келтириб чиқарувчи омиллар
Тупроқ унумдорлигининг пастлиги
Оқава сувларининг нотуғри йўналтирилиши
Ўсимлик қопламининг сийраклиги
Табиий омиллар:
Ёмғир сувлари,
Жала-селлар натижасида
Қияликнинг нишаблиги, тиклиги
Хайвонларни боқишни нотўғри бошқариш оқибатида
Ортиқча суғориш
Муттасил агротехника талабларини бузилиши
Тупроқ структурасининг чидамсизлиги
СУВ ЭРОЗИЯСИ
Сув эрозиясининг бошланиши ва кучайиши рельеф тузилиши билан боғлиқ бўлиб, одатда ер юзасининг нишаблиги 1-1,50 дан ошганда юз бера бошлайди (суғориладиган ерлардар суғориш эрозияси юз беради)

Сув эрозиясининг келиб чиқиш сабаблари

Тупроқ эрозиясининг намоён бўлиши

ЭРОЗИЯ ЭЛЕМЕНТЛАРИ

Сув айирғич

Типик бўз тупроқларнинг умумий физик хоссаларига эрозияни таъсири

Тупроқ	Чуқурлик, см	Тупроқнинг солиштирма огирлиги, г/см3	Тупроқ хажм огирлиги г/см3	Ғоваклик %
Эрозияга учрамаган	0-5 5-12 12-30 30-45 45-69 69-136 136-160	2,66 2,68 2,70 2,72 2,72 2,71 2,73	1,33 1,40 1,49 1,56 1,61 1,60 1,60	50,0 47,7 44,8 42,6 40,8 40,9 41,3
Ўртача эрозияга учраган	0-3 3-10 10-28 28-40 40-75 75-130 130-160	2,68 2,70 2,72 2,73 2,73 2,72 2,71	1,39 1,46 1,57 1,60 1,65 1,63 1,65	48,1 45,9 42,2 41,3 39,5 40,0 39,1

ЖАРЛАНИШ ЭРОЗИЯСИ
Жарланиш эрозияси сув эрозиясининг бир тури бўлиб, сув оқимининг тор ўзанда тўпланиб оқиши, тупроқнинг вертикал емирилиши ва ювилиши натижасида вужудга келади. Сув таъсирида ернинг юзасида ўпқонлар пайдо бўлади. Бир қанча вақтдан сўнг бу ўпқонлар емирилиб жарликлар ҳосил бўлади.
Шамол эрозияси
Шамол эрозияси, дефляция – тупроқнинг унумдор устки қисмини шамол учириб кетиши ҳамда экинларни шамол кўтариши ва учиришидир.
Шамол эрозияси кўпроқ механик таркиби енгил тупроқларда кузатилади. Шамол тезлигига боғлиқ равишда қуйидаги эрозиялар вужудга келади:

• Шамолнинг тезлиги 4-5 м/с бўлгана кучсиз;
• Шамолнинг тезлиги 5-15 м/с бўлганда ўртача;
• Шамолнинг тезлиги 15 м/с дан кўп бўлганда кучли эрозия юз беради

Шамол эрозияси оқибатлари

ЭРОЗИЯНИНГ ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИГА КЕЛТИРАДИГАН ЗАРАРИ

Шу нарса маълумки, ирригация эрозияси натижасида тупроқ ювилиши ҳар йили гектарига 100-150 тоннагача ва ундан ҳам ошиб кетиши мумкин (нишаблиги 50 дан кўпроқ бўлган қияликларда гектарига 500 тоннага қадар боради), ана шу тупроқ билан бирга гумуснинг йиллик нобудгарчилиги гектарига 500-800 кг, азот-гектарига 100-120 кг, фосфор 75-100 ва ундан кўпроқ килограммни ташкил этиши мумкин.

Ёнбағирларнинг қиялик даражасига қараб тупроқ эрозияланиши гектарига қуйидаги келтирилган кўрсаткичлар миқдорида бўлиши мумкин:

10-30 гача бўлган қияликда -10-15 т/га,

30-50 дa - 15-25 т/га,

50-70 дa - 25-35 т/га,

70-100 атрофида бўлганда 35-50 т/га ва ундан кўп тупроқ ювилиши мумкин.

Эрозия натижасида тупроқ она жинсларининг очилиб қолиши

Суғориш натижасида тупроқларнинг ювилиб кетишини ҳисоблаш

М=
Бу ерда:
а – тупроғи ювилиб кетган эгат чуқурчасининг пастки кенглиги, м
в – шу чуқурчанинг устки кенглиги, м
h – чуқурлиги, м
10000 – 1 га майдон, м2 ҳисобида
k – экилаётган экиннинг қатор оралиғи, м
d – ҳайдалма қаватнинг ҳажм оғирлиги, г/см3
Ихота дарахтзорларни парпо этиш
Кўп йиллик ўт ўсимликлари, дуккакли дон экинлари сидиратлар экиш
Суғоришни тартибга солиш, органик ва минерал ўғитларни табақалаштириб қўллаш.
Қиялик ерларни кўндалангига хайдаш
Тупроқ эрозиясига қарши кураш чора тадбирлари
Жанубий-Шарқий Осиёнинг шоли терассалари
Тоғларнинг тик қияликларида эрозияга қарши терассаларни барпо этиш
Тоғ қияликларида эрозияга қарши терассалар яратиш
Н-дарахт баландлиги, м; h-майдоннинг вертикал чуқурлик кесими, м; l –горизонтал кенглик; a – тик қиялик; L – қатор оралиғи
Тупроқ қоплами муҳофазасининг асосий 7 та ёндашувлари
Ижтимоий-сиёсий
Ҳуқуқий
Техника-техналогик
Тарбиявий-эстетик
Илмий ёндашув
Экалогик-иқтисодий
Ижтимоий-генетик

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ